بیوگرافی عطار نیشابوری؛ آثار فاخر و آرامگاه

به گزارش پارت نیوز؛ فرید الدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری معروف به شیخ عطار  نیشابوری از شاعران و عارفان نامدار ایرانی قرن ششم و هفتم هجری قمری است. این شاعر بزرگ در روستایی به نام کدکن در حوالی نیشابور به دنیا آمد و توانست با خلق آثار معروف و کم نظیر خود افتخاری برای همه مردم ایران شود. عطار نشابوری یکی از نام آورترین مردان تاریخ ادبیات ایران است که کلام ساده و ناب او در شعرش به زیبایی در دل نقش بسته است. در ادامه به معرفی مختصر زندگی عطار، آرامگاه و آثار وی می پردازیم.

نام اصلی این شاعر بزرگ، محمد، لقبش فریدالدین و کنیه‌اش ابو حامد است. عطار نیشابوری را می‌توان یکی از بزرگان درجه اول عرفان به حساب آورد که همیشه سادگی در کلام را سرلوحه تمامی آثار فاخرش قرار داده و همین مسئله موجب شده که محبوبیت خاصی در میان مردم پیدا کند.

آرامگاه عطار نیشابوری کجاست؟

آرامگاه عطار نشابوری در ۶ کیلومتری غرب نیشابور و در نزدیکی آرامگاه عمر خیام قرار دارد. قدمت بنای این بقعه به دوره تیموریان می رسد و توسط شخصی به نام امیرعلی شیرنوایی ساخته شده است. این آرامگاه در دوره پهلوی دوم به طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ مورد مرمت مختصری قرار گرفت.

بنای کنونی آرامگاه عطار این زاهد عارف دارای هشت ضلع و چهار ورودی با گنبدی کاملا کاشی‌کاری شده و بسیار زیبا است. مقبره این شاعر بزرگ در داخل باغی به مساحت ۱۱۹ متر مربع قرار گرفته و به زیبایی با کاشی‌هایی به رنگ سبز، زرد و آبی مزین شده است. آرامگاه عطار نیشابوری یکی از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌رود و هر ساله مسافران و گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند.

پیکر نقاش معروف کمال الملک در این آرامگاه به خاک سپرده شده است؛ همچنین سه شخصیت مشهور دیگر به نام‌های پرویز مشکاتیان (آهنگساز و موسیقی‌دان)، فریدون گرایلی (استاد تاریخ) و پهلوان شورورزی (از بزرگان ورزش نیشابور) هم در جوار آرامگاه شیخ عطار آرمیده‌اند.

در تقویم ملی ایران، ۲۵ فروردین ماه، روز بزرگداشت عطار نیشابوری نام‌گذاری شده است. به همین منظور هر ساله همایش بزرگداشت این شاعر بزرگ در نیشابور و سایر نقاط ایران و جهان برگزار می‌شود.

عطار نیشابوری یکی از بهترین و مشهورترین عارفان و شاعران فارسی‌زبان قرن ششم و هفتم هجری قمری است. عطار در سال ۵۴۰ هجری قمری در روستای کدکن نیشابور چشم به جهان گشود؛ البته برخی تولد وی را سال ۵۳۷ هجری قمری نقل کرده‌اند. از جزئیات کودکی و زندگی این شاعر بزرگ اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ جز اینکه پدر وی یک عطار (دارو فروش) ماهر بود و بعد از وفات او، عطار کار پدر را ادامه می‌دهد و به شغل عطاری مشغول می‌شود.

نام پدر این عارف بزرگ بنا بر روایت قدیمی‌ترین کاتب دیوان اشعارش، محمود است؛ اما به روایتی دیگر از تذکره نویسان قدیم، نام او ابراهیم بن اسحاق بود، البته نام یوسف نیز برای پدر عطار ذکر شده است. در روستای کدکن که محل تولد شیخ عطار نیشابوری است، زیارتگاهی به نام پیر زِرَوَند وجود دارد که برای اهالی آن منطقه بسیار قابل احترام است و گفته می‌شود که این مزار مربوط به پدر عطار یعنی شیخ ابراهیم است.

عطار در روستای کدکان که امروزه از توابع تربت هدریه است به دنیا آمد از کودکی به مدرسه علمیه شهر رفت و به فراگیری مقدمات علوم زمان خود پرداخت. عطار دوران کودکی بسیار سخت و دردناکی را پشت سر گذاشت و ۶ یا ۷ ساله بود که به قیام غزها پیوست. فاجعه به قدری وسیع و دردناک بود که در ذهن عطار اثری ماندگار گذاشت و او را به شدت متاثر کرد. چند سال پس از پایان قیام غزها، او به مدرسه رفت.

عطار علاوه بر ساخت و تهیه دارو، به کار طبابت هم می‌پرداخت. وی، داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت و در کنار آن به کار طبابت هم پرداخت، به همین دلیل به او عطار گفته می‌شود؛ زیرا عطار به کسی می‌گویند که داروفروشی و طبابت را هم‌زمان با هم انجام دهد؛ اما پس از مدتی به‌دلیل وجود یک رویداد مهم در زندگی‌اش به عرفان روی آورد و مسیر زندگی وی برای همیشه تغییر کرد.

در روایات آمده است که یک روز فریدالدین در دکان خود مشغول کار بود که درویشی وارد مغازه‌اش می‌شود و از او می‌پرسد که آیا چیزی برای رضای خدا به من می‌دهی؟

درویش این جمله را چند بار تکرار می‌کند؛ اما عطار به او اهمیت نمی‌دهد و چون درویش بی‌تفاوتی او را می‌بیند، از عطار می‌پرسد که تو چطور می‌خواهی از دنیا بروی؟

عطار در پاسخ به درویش می‌گوید: همان طور که تو از دنیا می‌روی!

درویش می‌گوید: آیا تو می‌توانی مانند من بمیری؟

عطار در جواب می‌گوید: بله.

درویش زمانی که با پاسخ مثبت عطار روبه‌رو می‌شد، بلافاصله دراز می‌کشد و کاسه چوبی که در دست داشت، زیر سر خود می‌گذارد و می‌میرد. عطار پس از این رویداد، بسیار متحول می‌شود و مسیر زندگی خود را به‌طور کل تغییر داده و به عرفان روی می‌آورد.

شیخ نیشابوری پس از این ماجرا، برای کسب علم و دانش، به هند، عراق، شام، مصر و مکه سفر کرد و حج خود را هم به جا آورد. سپس به شهر خود یعنی نیشابور بازگشت و در آنجا ماندگار شد. عطار، مرید شیخ مجدالدین بغدادی بوده است.

این شاعر بزرگ سرانجام در سال ۶۱۸ هجری قمری به دست سربازان مغول در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. درباره داستان مرگ عطار نیشابوری این‌گونه روایت شده است که به هنگام حمله مغول به خراسان، مورد ضربت یکی از سربازان مغول قرار گرفت و پیش از مرگ، با خون خود روی دیوار، این رباعی را نوشت:

در کوی تو رسم سرفرازی این است

مستان تو را کمینه بازی این است

با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت

شاید که تو را بنده نوازی این است

یک نکته جالب درباره این عارف نیشابوری که محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه منطق الطیر هم به آن اشاره کرده است، زندگی پُر از ابهام عطار به شمار می‌رود؛ چراکه اطلاعات بسیار کمی از او و زندگی‌اش در دست است، تا جایی که به گفته این ادیب بزرگ، درباره سنایی که یک قرن قبل از عطار زندگی می‌کرد، اطلاعات بیشتری در دسترس قرار دارد.

آثار عطار نیشابوری

در طول تاریخ آثار بسیاری به عطار نسبت داده شده‌اند و از آن گذشته پیش و پس از وی عدهٔ زیادی بوده‌اند که عطار تخلص می‌کرده‌اند؛ به شکلی که عده‌ای آثار او را به تعداد سوره‌های قرآن یعنی ۱۱۴ کتاب پنداشته‌اند اما آثار مسلم عطار طبق پژوهش‌های محمدرضا شفیعی کدکنی و عبدالحسین زرین‌کوب بدین گونه است:

اسرارنامه

اسرارنامه یکی از مثنوی‌های مسلم‌السند فریدالدین عطار نیشابوری و احتمالاً از جمله نخستین آثار این عارف بزرگ بوده است. این اثر مشتمل است بر ۳۳۰۵ بیت در ۲۲ مقاله. سه مقاله نخستن آن به ترتیب دربارهٔ توحید و نعت رسول اکرم و فضائل خلفای راشدین است. از مقاله چهارم به بعد دربارهٔ موضوعات گوناگون تصوف است. مقاله پنجم دربارهٔ اهمیت عشق و برتری آن از خرد با ابیات معروف ذیل آغاز می‌شود: دلا یک دم رها کن آب و گل را صلای عشق در ده اهل دل را ز نور عشق شمع جان برافروز زبور عشق از جانان درآموز.

الهی نامه

این کتاب که عطار خود در اواخر عمرش در مختارنامه (و شعر زیر) با نام خسرونامه به آن اشاره می‌کند سرشار از داستان‌های دلکش کوتاه و بلند است که همگی در بین یک داستان اصلی فوق‌العاده گنجانده شده‌اند. این کتاب مانند کتب دیگر با ستایش خداوند و نعت رسول اکرم (ص) و خلفای چهارگانه آغاز می‌شود و سپس در هشت بیت روح انسان را مورد خطاب قرار می‌دهد و برای او شش فرزند: نفس، شیطان، عقل، فقر، علم و توحید ذکر می‌کند.

منطق الطیر

مقامات الطیور که با نام منطق الطیر خوانده می‌شود شرح سفر مرغان است به درگاه سیمرغ. داستان شیخ صنعان طولانی‌ترین داستان این کتاب است و حدود ۴۰۸ بیت دارد و سرگذشت و عشق و دلدادگی پیری زاهد به نام صنعان به دختری به نام ترسا را بیان می‌نماید.

مصیبت‌نامه

در بیان مصیبت‌ها و گرفتاری‌های روحانی سالک و مشتمل است بر حکایات جذاب و خواندنی. این اثر پس از منطق‌الطیر مهم‌ترین منظومهٔ اوست.

مختارنامه

مجموعه رباعیات دارای پنجاه باب در موضوعات مختلف

تذکرهالاولیا

شرح حال و سرگذشت مربوط به نود وهفت تن از اولیاء و مشایخ تصوف.

دیوان اشعار عطار نیشابوری

مجموعه قصاید و غزلیات عطار که بیشتر آن‌ها عرفانی و دارای مضمون‌های بلند صوفیانه است. بنا به باور این دو پژوهشگر و بسیاری از دیگر پژوهشگران کتاب هایِ بی‌سرنامه، خسرونامه، بلبل‌نامه، پسرنامه، حیدری‌نامه، پندنامه، جوهر الذات، حلاج نامه، سیاه‌نامه، اشترنامه، لسان‌الغیب، مظهرُ الذات، معراج‌نامه، مفتاح الفتوح، نزهت‌نامه، وصلت‌نامه و هیلاج‌نامه به غلط به عطار منصوب شده‌اند. خسرونامه خود مربوط به شاعری بوده که مدت‌ها بعد عطار می‌زیسته و به شدت تحت تأثیر ابن‌عربی بوده است. بنا به باور شفیعی کدکنی بسیاری از این آثار «محصول روزگار انحطاط عرفان» و «یاوه‌گویی درویش‌های بیکار» ی است که طبع نظم داشته‌اند و از آنجایی که می‌خواسته‌اند آثارشان باقی بماند نام عطار را بر آن نهاده‌اند و این آثار به اشتباه هم در آثار ایران‌شناسانی چون یان ریپکا و هم برخی نویسندگان شرقی و ایرانی، آثار و افکار عطار پنداشته شده‌اند.

شعری از عطار نیشابوری:

مصیبت‌نامه که اندوه جهان است الهی‌نامه که اسرار عیان است
به‌داروخانه کردم هر دو آغاز چه گویم زود رستم زین و آن باز
مصیبت‌نامه زاد رهروان است الهی‌نامه گنج خسروان است
جهان معرفت اسرارنامه است بهشت اهل دل مختارنامه است
مقامات طیور امّا چنان است که مرغ عشق را معراج جان است
چو خسرونامه را طرزی عجیب است ز طرز او که مه را نصیب است

انتهای مطلب/م.ع