همه چیز درباره یخچال های دوقلو سیرجان + تصاویر

به گزارش پارت نیوز؛ یخچال های دوقلو سیرجان که به یخچال های حاج رشید نیز معروف هستند، یکی از مهم ترین مکان های تأثیرگذار بر زندگی مردم در گذشته بوده که امروزه یکی از جاذبه های سیرجان در استان کرمان محسوب می شود. این یخچال های طبیعی که در سال 1275 هجری شمسی توسط مردم خیر برای تامین یخ مردم سیرجان ساخته شد، در سال 1384 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

درباره یخچال های دوقلوی سیرجان

سیرجان در زمان ساسانیان به دلیل وجود قنات‌های فراوان در آن به شهر سیرگان شهرت داشت. این شهر در منطقه ای با آب و هوای گرم و خشک واقع شده است، بنابراین در فصل گرم تابستان، بارندگی اغلب کم است.

در گذشته مردم این منطقه باید گرمای زیادی را تحمل می کردند. معماران از سرمای شدید و خشک زمستانی به عنوان راهی برای حفظ غذا و نوشیدنی خود در فصل تابستان استفاده کردند و با ساختن ساختمانی مخروطی شکل که از طریق پلکان به چندین طبقه زیر زمین منتقل می شد، شرایطی مشابه یخچال های امروزی ایجاد کردند.

یخچال های سیرجان که به یخچال های حاج رشید سیرجان نیز شهرت دارند از جمله بناهای دیدنی سیرجان است که در تاریخ 18 خرداد 1384 هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.قدمت این بنا به سال 1274 هجری قمری در زمان قاجاریه برمی گردد که گفته می شود توسط افراد خیری برای تامین یخ برای مردم شهر ساخته شده است. این یخچال‌ها شامل دو گودال یخی است که گنبدی عظیم سفالی بر روی آن‌ها قرار دارد و دیوار بلند و بلندی (حصار) و سایه‌ای بین دو یخچال کشیده شده است.

معماری یخچال های دوقلوی سیرجان

در استان هایی مانند کرمان و یزد با توجه به افزایش مصرف آب در فصل تابستان نیاز به تولید یخ احساس می شد. به همین دلیل این یخچال های طبیعی یخ شهرهای کویری مانند سیرجان را تامین می کنند. مخازن یخی این یخچال ها با حفاری در اعماق زمین ایجاد شده است.

عمق مخزن یا گودال یخ در حال حاضر حدود هفت متر بالاتر از سطح فعلی است. اما عمق اولیه چاله ها بیشتر بود و به عرض دهانه مخزن می رسید. با گذشت زمان، همانطور که یخچال ها کار می کردند، کف آنها مملو از زباله و زباله شد. قطر چاله های یخ بین 8.5 تا 9.5 متر متغیر است و برای جلوگیری از ورود رطوبت به داخل گودال ها، دیوارهای آنها را با آجر و عایق بندی می کنند.

هر یک از مخازن یخ دارای دو ورودی و خروجی به عرض 130 سانتی متر بود که یخ دریاچه های یخ در فصل زمستان با نیروی انسانی شکسته و به چاله های یخ منتقل شد. هنگامی که مخزن پر شد، دو دهانه تا آغاز فصل گرما مسدود شد که برای استفاده از آن نیاز به آب سرد و یخ دارد.

با بالا رفتن از نردبانی که در دیواره گودال یخ قرار داشت به مخزن یخ دسترسی پیدا کرد. گنبد مخروطی شکل عظیمی بر روی هر یک از گودال های یخ قرار داده شده است که از مواد رسی خام به ابعاد 28×8×28 سانتی متر ساخته شده است.گنبدهای مخروطی شکل بیرونی پلکانی دارند که دسترسی بهتری به بالای گنبد فراهم می کند و به آن قفسه می گویند. و حدود 12.5 متر ارتفاع دارند.

روی آن با ملات کاه پوشیده شده است که عایق بسیار خوبی در برابر نور و گرمای خورشید به شمار می رود. این ملات از ورود هوای گرم از بیرون و خروج هوای سرد از داخل به بیرون ساختمان جلوگیری می کند. سیرجانی ها در فصل زمستان مخازن را از یخ پر می کردند و در فصل تابستان با بستن درها و دهانه ها از یخ استفاده می کردند.

دیوار سایه از عجیب ترین ایده های معماری سنتی ایران

دیوار سایه بلند و بلندی که تمام جبهه شرقی دو مخزن یخ را پوشانده است منحنی است و در سطح حدود 2.5 متر عرض و در بالا 10.5 متر ارتفاع دارد. این دیوار در یک خط مستقیم حدود 100 متر طول دارد.

در ضلع جنوب غربی دیوار سایه‌اندازی به همین شکل منحنی وجود داشت که امروزه اثری از آن باقی نمانده است. در ضلع غربی دیوار سایه، همانطور که در همه یخچال ها معمول است، دریاچه های یخی وجود داشت که معمولاً مستطیل شکل و کم عمق (بین 20 تا 50 سانتی متر) بودند. با ریختن آب به داخل دریاچه ها لایه نازکی از یخ به وجود آمد و با چند بار ورود آب لایه ضخیمی از یخ به وجود آمد که با نیروی انسانی شکسته شد و به مخزن منتقل شد.

علاوه بر نمای بیرونی گنبدهای مخروطی شکل این مجموعه که زیبایی خاصی دارند. از تزئینات موجود در آن می توان به تزئینات سفالی هندسی در قسمت غربی دیوار سایه بان اشاره کرد که به صورت برجسته و مقعر اجرا شده است.

کاربرد یخچال های دوقلوی سیرجان

یخچال یا فریزر محل نگهداری یخ بود، در فصل زمستان یخ لازم را در حوضچه های شرح داده شده تهیه و در چاله یا مخزن یخ نگهداری می کردند تا در فصل تابستان برای مصارف مختلف استفاده شود.

معماران کرمانی برای ساختن مکانی که سرمای لازم برای تولید یخ را داشته باشد، حوض بزرگ مدور به قطر 20 تا 30 متر و ارتفاع 6 تا 7 متر ساخته اند. سپس یک گنبد مخروطی بسیار بزرگ بر روی آن قرار داده شد تا از ورود گرمای بیرون به داخل مخزن جلوگیری شود.
بنابراین یخچال ها در گذشته از عناصر معماری محسوب می شدند که مختص کارکردی خاص با کاربری خاص خود بودند. اما با پیشرفت جوامع بشری و گسترش برق، هر خانواده ای می تواند نیاز خود را با یک یخچال تامین کند. امروزه یخچال ها کاربرد خود را از دست داده اند و تنها به عنوان آثار معماری و جاذبه های طبیعی و گردشگری قابل مشاهده هستند.

انتهای مطلب