چه چیزی آداب و رسوم مردم یزد را از سایر مناطق ایران متمایز می‌کند؟
آداب و رسوم مردم یزد، همچون نگین‌هایی بر انگشتری این شهر تاریخی می‌درخشند. از جشن‌های باشکوه مذهبی تا مراسم سنتی خانوادگی هر یک از این آداب و رسوم داستانی زیبا و شنیدنی دارد.
به گزارش پارت نیوز؛ آداب و رسوم مردم یزد، آمیزه‌ای از باورهای دینی، سنت‌های کهن و اقتضائات زندگی در کویر است. این آداب و رسوم رنگ و بوی خاصی به زندگی روزمره مردم این دیار بخشیده و آن را از سایر مناطق ایران متمایز ساخته است.
فهرست
یزد کویرنشین با قدمتی کهن شهری است که آداب و رسومش همچون کویرش پهناور و پر رمز و راز است. این شهر با بافت تاریخی بی‌نظیرش بادگیرهای بلند و خانه‌های خشتی نه تنها از نظر معماری که از نظر فرهنگی نیز بسیار غنی است.
درباره شهر یزد و مردمانش
با قدم گذاشتن در شهر یزد، گویی وارد دنیایی از آرامش و صبوری می‌شوید. مردمان این دیار کهن با دستان پینه بسته و روحی سرشار از ایمان سال‌هاست که در کویر سخت و ستمگر می‌جنگند و می‌سازند. صبر و استقامت، دو گوهر گران‌بهایی است که در تار و پود وجودشان ریشه دوانده است.
خانواده، سنگ بنای زندگی یزدی‌ها است و پیوندهای عمیق خانوادگی استحکامی مثال‌زدنی به این جامعه بخشیده است. در این شهر تاریخی مسلمانان، یهودیان و زرتشتیان قرن‌هاست که در کنار هم زندگی می‌کنند و نمادی از همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف هستند. به همین دلیل یزد را به حق می‌توان شهر گفت‌وگو و مودت نامید.
فرهنگ مردم یزد
خوشبختانه یزد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود کمتر در معرض تهاجمات و جنگ‌ها قرار گرفته است. همین امر سبب شده تا فرهنگ اصیل و بناهای تاریخی این شهر به دور از آسیب‌های ناشی از جنگ تا به امروز حفظ شود. مسجدهای باشکوه، دژهای مستحکم و امامزاده‌های متعدد گواه این مدعاست.
موقعیت جغرافیایی یزد
موقعیت جغرافیایی یزد، این شهر را به جزیره‌ای از آرامش در دل کویر تبدیل کرده است. به همین دلیل یزد از گزند جنگ‌ها و تهاجمات مصون مانده و فرهنگ اصیل و کهن آن با کمترین تأثیر از فرهنگ‌های دیگر به صورت دست‌نخورده باقی مانده است. برخی از آداب و رسوم یزدی‌ها ریشه در اعماق تاریخ داشته و به دوران باستان بازمی‌گردد. این تداوم فرهنگی یزد را به موزه‌ای زنده از تاریخ و تمدن ایران تبدیل کرده است.
آداب و رسوم مردم یزد
یزد شهری با قدمتی دیرینه و فرهنگی غنی، آداب و رسومی دارد که ریشه در تاریخ و باورهای مردم این دیار دارد. این آداب و رسوم نشانه‌ای از همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف ارتباط نزدیک با طبیعت و پایبندی به ارزش‌های خانوادگی است.
ویژگی‌های بارز آداب و رسوم مردم یزد
- قدمت تاریخی: بسیاری از آداب و رسوم یزد به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردند و طی سده‌ها به شکل کنونی درآمده‌اند.
- تأثیر ادیان: همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف مانند اسلام، زرتشتی و یهود در یزد بر آداب و رسوم مردم این شهر تأثیر گذاشته است.
- ارتباط با طبیعت: زندگی در کویر و وابستگی به منابع طبیعی آداب و رسومی را شکل داده که نشان از احترام مردم به طبیعت است.
- اهمیت خانواده: خانواده در فرهنگ یزد از جایگاه بسیار والایی برخوردار است و بسیاری از آداب و رسوم به حفظ و تقویت پیوندهای خانوادگی اختصاص دارد.
مهم‌ترین آداب و رسوم مردم یزد
- مراسم مذهبی: یزدی‌ها به مراسم مذهبی به ویژه مراسم عزاداری سیدالشهدا بسیار اهمیت می‌دهند. مراسم نخل‌گردانی یکی از باشکوه‌ترین مراسم مذهبی یزد است که در روز عاشورا برگزار می‌شود.
- جشن‌های محلی: یزدی‌ها مانند سایر ایرانیان جشن‌های ملی و مذهبی را با شکوه برگزار می‌کنند. اما برخی از جشن‌ها مانند جشن سده که ریشه در آئین‌های زرتشتی دارد، مختص منطقه یزد است.
- آداب و رسوم عروسی: مراسم عروسی در یزد با آداب و رسوم خاصی همراه است. از جمله این آداب می‌توان به مراسم حنابندان، شب زفاف و مراسم پاگشا اشاره کرد.
- آشپزی سنتی: غذاهای سنتی یزد با استفاده از مواد اولیه محلی و روش‌های پخت سنتی تهیه می‌شوند. قوتو شیرینی‌های محلی و انواع آش‌های سنتی از جمله معروف‌ترین غذاهای یزد هستند.
- بافت سنتی شهر: بافت تاریخی یزد با کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ خانه‌های خشتی و بادگیرهای بلند نمادی از معماری سنتی ایرانی است. این بافت تاریخی خود به تنهایی یک جاذبه گردشگری مهم است.
آداب و رسوم مردم یزد در عید نوروز
یکی از آداب و رسوم مردم یزد همچون سایر ایرانیان برگزاری مراسم خانه‌تکانی پیش از آغاز سال نو است. چیدن سفره هفت‌سین با نمادهای باستانی و آیینی از جمله سنت‌های دیرینه یزدی‌هاست. در لحظات تحویل سال خانواده‌ها با حضور در کنار یکدیگر به خواندن دعای تحویل سال می‌پردازند و با تبریک گفتن به یکدیگر آغاز سال نو را جشن می‌گیرند. رسم اهدای عیدی به کودکان نیز در بین خانواده‌های یزدی رواج دارد.
اولین آداب و رسوم مردم یزد (فال کوزه)
فال کوزه، یکی از آیین‌های کهن و زیبای یزد است که ریشه در باورهای قدیمی مردم این دیار دارد. این رسم زیبا که در گذشته به طور گسترده‌ای در میان زنان یزدی برگزار می‌شد هنوز هم در برخی روستاها و شهرهای اطراف، همچون تفت، میبد و اردکان، زنده نگه داشته شده است.
در این مراسم دختری جوان کوزه‌ای را از آب پر کرده و زنان با انداختن اشیاء کوچک به درون آن آرزوهای خود را به آب می‌سپارند. سپس کوزه به زیر درختی کهن برده شده و پس از مدتی با خواندن اشعار فال‌گونه اشیاء از کوزه بیرون آورده شده و هر کس با توجه به شعر خوانده شده فال خود را تعبیر می‌کند. این رسم نمادی از امید، آرزو و ارتباط انسان با طبیعت است.
در یزد باستان، لایروبی قنات‌ها و نهرها در آستانه سال نو آیینی مهم و نمادین بود. این رسم کهن نشان از احترام مردم به آب و اهمیت آن در زندگی روزمره بود. هنوز هم در برخی مناطق یزد این سنت زیبا زنده نگه داشته شده است. علاوه بر این اهدای عیدی به شکل عسل، سکه و برگ سبز و خواندن ترانه‌های پارسی از دیگر رسوم زیبای نوروزی یزدی‌هاست.
همچنین یزدی‌ها معتقد بودند که در ایام نزدیک به نوروز ارواح درگذشتگان به زمین بازمی‌گردند و به همین دلیل خانه‌ها را پاکیزه و آماده می‌کردند. یکی دیگر از رسوم جالب یزدی‌ها انداختن کوزه‌های سفالی حاوی پول از پشت بام بود که به اعتقاد آن‌ها نحسی را از بین میبرد و برکت و سلامتی به همراه داشت.
دومین آداب و رسوم مردم یزد (آتش رو بوم کردن)
یکی دیگر از آئین‌های جالب و کهن یزدی‌ها “آتش روی بام کردن” است. در آخرین شب سال یزدی‌ها بر بام خانه‌های خود آتشی فروزان برپا می‌کنند و با افشاندن اسپند بر آن خانه و کاشانه خود را از چشم زخم و نحوست پاک می‌سازند. این آتش نماد پاکی، روشنی و پیروزی بر تاریکی و سرما است. همزمان با این مراسم رسم “کلوخک” نیز برگزار می‌شود. سیب‌زمینی‌های کوچکی که بر روی آتش پخته می‌شوند نماد حاصلخیزی و برکت هستند و خوردن آن‌ها در کنار خانواده، شادی و نشاط را به همراه دارد.
آداب و رسوم مردم یزد در عروسی
مراسم ازدواج در یزد آمیخته‌ای از سنت و مدرنیته است. پس از خواستگاری رسمی و پذیرش خانواده عروس مراسم عقد با آداب و رسومی خاص برگزار می‌شود. سفره عقد یزدی، با تزئیناتی زیبا و خوراکی‌های متنوع نمادی از زندگی شیرین و پربرکت است. رسم “روس کردن” عروس یکی از آداب منحصر به فرد یزد است که در آن با خواندن دعا و دوختن پارچه‌ای بر سر عروس برای او آرزوی خوشبختی می‌کنند.
در روز عروسی رسم پاانداز و سرانداز نیز نشان از احترام و تبریک به عروس و داماد دارد. این آداب و رسوم ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی یزد داشته و همچنان در دل مردم این دیار زنده است.
به عنوان مثال، عسل نماد زندگی شیرین، دارچین نماد گرمی و صمیمیت و آجیل نماد برکت و فراوانی است.
عوامل موثر بر آداب و رسوم مردم یزد
- اقلیم خشک و کویری: شرایط آب و هوایی خشک و کویری بر شیوه زندگی و آداب و رسوم مردم یزد تأثیر بسزایی داشته است.
- مذهب: دین اسلام و مذهب شیعه نقش مهمی در شکل‌گیری باورها و آداب و رسوم مردم یزد داشته است.
- تاریخ و تمدن: تاریخ کهن و تمدن غنی یزد بر آداب و رسوم مردم این دیار تأثیر گذاشته است.
چرا آشنایی با آداب و رسوم مردم یزد مهم است؟
آشنایی با آداب و رسوم مردم یزد به ما کمک می‌کند تا:
- به فرهنگ و تاریخ ایران بهتر پی ببریم.
- با شیوه زندگی مردم این دیار آشنا شویم.
- در سفر به یزد با آداب و رسوم مردم این شهر آشنا شده و از حضور در مراسم و جشن‌های آن‌ها لذت ببریم.
آداب و رسوم مردم یزد در ماه محرم
عزاداری‌های محرم در یزد علاوه بر جنبه مذهبی به یک جاذبه گردشگری مهم تبدیل شده است. هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی برای شرکت در این مراسم به یزد سفر می‌کنند. نخل‌برداری یکی از دیدنی‌ترین مراسم عزاداری در ایران است که در یزد با شکوه خاصی برگزار می‌شود. تعزیه‌های یزد نیز با داستان‌پردازی جذاب و اجرای هنرمندانه گردشگران را به خود جذب می‌کند.
چاووشی خانی
در گذشته‌های نه چندان دور زمانی که رسانه‌ها گستردگی کنونی نداشتند، چاووشی‌خوانی یکی از مهم‌ترین روش‌های اطلاع‌رسانی در یزد و بسیاری از شهرهای دیگر بود. چاووش‌خوانان با صدای رسا و لحنی حزین خبر از فرا رسیدن ماه محرم می‌دادند و مردم را برای عزاداری آماده می‌کردند.
این سنت کهن علاوه بر اطلاع‌رسانی فضایی معنوی و حزن‌انگیز را در شهر ایجاد می‌کرد. چاووشی‌خوانی در قافله‌های زیارتی نیز مرسوم بود و زائران را در طول مسیر همراهی می‌کرد.
پرسه‌زنی
پرسه‌زنی یکی از آیین‌های سنتی و پرشور عزاداری محرم در یزد است. در این مراسم هیئت‌های عزاداری با حرکت به سمت حسینیه‌های دیگر ارادت خود را به اهل بیت نشان می‌دهند. در رأس این دسته سیدی بزرگوار و علمدار هیئت حرکت می‌کنند و عزاداران با سینه‌زنی و زنجیرزنی همراه آن‌ها به سوی مقصد می‌روند. مردم نیز با نذر و نیاز خود به این کاروان معنوی می‌پیوندند و به این ترتیب شور و شعور حسینی در شهر فراگیر می‌شود.
پامنبری
پامنبری آیینی است که در آن هنر مداحی و روضه‌خوانی به اوج شکوه خود می‌رسد. مداحان با صدای حزین و سوزناک روضه‌های جانسوزی می‌خوانند و دل‌های عزاداران را به سوی خود جلب می‌کنند. این مراسم با سقایی آب نیز همراه است که یادآور واقعه کربلا و تشنگان دشت نینواست. پامنبری علاوه بر یک آیین مذهبی یک تجربه معنوی عمیق برای عزاداران است.
پوش کشیدن
پوش‌کشی یکی از آئین‌های سنتی و باشکوه عزاداری محرم در یزد است. در این مراسم جوانان قوی‌هیکل، پوشی سفیدرنگ و منقش به تصاویر واقعه کربلا را که توسط کارخانه هراتی بافته شده است بر روی ستون‌هایی نصب می‌کنند. عزاداران با ورود به زیر این پوش در فضای معنوی و حزن‌انگیزی به عزاداری می‌پردازند و ارادت خود را به اهل‌بیت نشان می‌دهند.
سینه زنی
سینه زنی دسته عرب‌ها در یزد یکی از باشکوه‌ترین و پرشورترین آیین‌های عزاداری محرم در ایران است. عزاداران این دسته با پوششی سیاه و آغشته به گل و با ریختن خاک بر سر نمادی از عزاداری و اندوه هستند. حرکت دسته عرب‌ها به سمت امامزاده جعفر جلوه‌ای حماسی به عزاداری می‌دهد و نشان از ارادت عمیق آنان به اهل بیت است. این مراسم علاوه بر جنبه مذهبی یک رویداد فرهنگی و اجتماعی مهم نیز هست که مردم را از اقشار مختلف گرد هم می‌آورد.
نخل‌برداری
نخل‌گردانی در یزد آیینی است که در آن سنت و معنویت در هم آمیخته‌اند. نخل با تزئینات نمادین خود یادآور واقعه کربلا و مظلومیت امام حسین(ع) است. عزاداران با شور و شعف نخل را بر دوش می‌کشند و با فریاد “یا حسین” ارادت خود را به اهل بیت نشان می‌دهند. چرخاندن نخل به دور حسینیه نمادی از حرکت در مسیر حق و حقیقت است و یادآور چرخش روزگار و گذر زمان است.
آداب و رسوم مردم یزد در ماه رمضان
یزد به عنوان یکی از شهرهای مذهبی و تاریخی ایران آداب و رسوم بسیار غنی و جذابی در ماه مبارک رمضان دارد. این شهر با معماری خاص کویری و مردم خونگرمش فضایی معنوی و دلنشین را در این ماه پدید می‌آورد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم یزد در ماه رمضان اشاره خواهیم کرد:
روز کلوخ اندازان
ماه رمضان ماه میهمانی خدا در هر شهر و دیاری با آداب و رسوم خاصی همراه است. یزد، با فرهنگ غنی و تاریخی‌اش آیین‌های ویژه‌ای را برای استقبال از این ماه پر برکت برگزار می‌کند. یکی از این آیین‌های جالب توجه “روز کلوخ‌اندازان” است که در آخرین روز ماه شعبان برگزار می‌شود.
در این روز مردم یزد به دامن طبیعت رفته و با صرف غذاهای سنتی و خوشمزه به استقبال ماه رمضان می‌روند. “شولی” یکی از غذاهای محبوب یزدی‌ها در این روز است. این آش خوشمزه به همراه آش رشته، آش خمیر، حلوای برنج، شله زرد و فالوده یزدی، سفره‌های یزدی‌ها را در روز کلوخ‌اندازان رنگین می‌کند.
این رسم زیبا فرصتی برای مردم یزد فراهم می‌کند تا ضمن دور هم جمع شدن و لذت بردن از طبیعت خود را برای روزه‌داری آماده کنند.
چراغ ملا کاظم
در گذشته‌های نه چندان دور مردم یزد برای تشخیص دقیق زمان سحر به آسمان و ستارگان چشم می‌دوختند. به همین دلیل خادمان مساجد از جمله ملا کاظم، خادم مسجد جامع کبیر با روشن کردن چراغی خاص زمان تقریبی سحر را به مردم اطلاع می‌دادند. این چراغ که به “چراغ ملا کاظم” معروف بود ساعاتی پیش از اذان صبح روشن می‌شد و با آغاز اذان خاموش می‌گردید. این سنت دیرینه نشان از دانش نجومی و دقت نظر نیاکان ما دارد.
صنایع دستی مردم یزد
صنایع دستی یزد گنجینه‌ای ارزشمند از هنر و فرهنگ ایرانی است. این هنرها که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند ریشه در تاریخ و هویت مردم یزد دارند. از گلیم و زیلو گرفته تا ترمه و قالی هر یک از این صنایع دستی داستانی از عشق صبر و هنر را روایت می‌کند. علاوه بر جنبه‌های فرهنگی صنایع دستی یزد نقش مهمی در اقتصاد این شهر ایفا می‌کنند و به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از خانواده‌ها محسوب می‌شوند.
هنرمندان یزدی با دستان هنرمند خود آثاری خلق می‌کنند که زیبایی و اصالت آن‌ها در سراسر جهان زبانزد است.
حرف آخر
در مجموع آداب و رسوم مردم یزد بیانگر روحیه مهمان‌نوازی، خونگرمی و اعتقاد راسخ مردم این شهر به ارزش‌های سنتی است. حفظ و احیای این آداب و رسوم وظیفه همه ماست تا بتوانیم این میراث گرانبها را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.
از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بوده اید بسیار سپاسگزاریم. امیدواریم با مطالعه این مطالب توانسته باشید اطلاعات مورد نظر خود را درباره آداب و رسوم مردم یزد کسب کنید. اگر سوالی در این زمینه دارید در بخش نظرات از ما بپرسید. همچنین خوشحال می‌شویم نظرات و پیشنهادات شما را در مورد بهبود کیفیت مطالبمان دریافت کنیم.
انتهای مطلب/ م.د
