بازی مرکب انتقادی عریان به لیبرالیسم!

علی اسدیان در نقدی تحلیلی برای پارت نیوز نوشت: «بازی مرکب» (Squid Game) به عنوان یکی از برجسته‌ترین تولیدات رسانه‌ای معاصر، نه فقط یک اثر سرگرم‌کننده، بلکه آیینه‌ای تمام‌نما از بحران‌ها و تناقضات اجتماعی، سیاسی و فلسفی دنیای امروز است. این سریال که با داستانی ظاهراً ساده از یک بازی مرگبار برای پول، شروع می‌شود، در عمق خود پرسش‌های بنیادینی درباره ساختارهای قدرت، مناسبات طبقاتی، معنا و مشروعیت عدالت و همچنین جایگاه انسان در جهان معاصر را مطرح می‌کند. در این متن تلاش می‌کنم تا با رویکردی پسادکترایی و میان‌رشته‌ای، تحلیل کاملی از این اثر ارائه دهم که در ابتدا به ابعاد سیاسی و فلسفی آن می‌پردازد و سپس نقد اجتماعی را مورد واکاوی قرار می‌دهد.

از منظر سیاسی، «بازی مرکب» نمود عریان و تلخی از وضعیت نظام‌های سرمایه‌داری نولیبرال است. جهانی که در آن نابرابری‌های اقتصادی به حد انفجار رسیده و طبقه کارگر یا فرودست جامعه به عنوان بازیگران اصلی، در گردابی از فقر، بدهی و ناامیدی گرفتار شده‌اند. این وضعیت یادآور نظریه‌های مارکسیستی است که استثمار و انباشت سرمایه را در قالب تضاد میان سرمایه‌دار و کارگر تبیین می‌کنند، اما با پیچیدگی‌های نوین جامعه پست‌مدرن تلفیق می‌شود. بازی مرکب نمایش بی‌رحمانه‌ای است از این تضاد؛ افرادی که مجبورند برای بقا و اندکی ثروت بیشتر، در مسابقه‌ای شرکت کنند که در آن بدنشان به ابزار و قربانی قدرت نظام سرمایه‌داری تبدیل شده است.

در این زمینه، سازندگان سریال با ایجاد فضایی مرگبار که از یک سو شبیه به بازی‌های کودکان و از سوی دیگر نمادی از مکانیسم‌های سیستماتیک استثمار است، به نقد عریان ساختارهای قدرت پرداخته‌اند. دیالوگ‌ها، چیدمان بازی‌ها، و حضور تماشاگران ثروتمند در پشت صحنه، استعاره‌ای است از ابرثروتمندان و سرمایه‌داران جهانی که با بی‌تفاوتی و بی‌رحمی از رنج و مرگ دیگران لذت می‌برند و قدرت خود را در مقابل زندگی افراد فرودست به نمایش می‌گذارند. در اینجا می‌توان به نظریه فوکو درباره قدرت و دانش اشاره کرد که قدرت صرفاً در چارچوب نهادی و رسمی تعریف نمی‌شود، بلکه در شیوه‌های عادی و روزمره تعاملات اجتماعی نیز جاری است. «بازی مرکب» تصویری از قدرتی پنهان و بی‌نام است که به صورت مستقیم و خشونت‌بار اعمال می‌شود، اما همزمان با رضایت و اجبار بازیکنان نیز همراه است؛ زیرا آن‌ها در وضعیت بحرانی و فلاکت‌بار خود عملاً انتخاب دیگری جز شرکت در این بازی ندارند.

از منظر فلسفی، «بازی مرکب» پرسش‌های عمیقی درباره معنای زندگی، اخلاق، و آزادی مطرح می‌کند. بازیکنان با انتخابی مواجهند که نه انتخاب حقیقی بلکه انتخابی تحمیلی است؛ آن‌ها یا باید در بازی شرکت کنند و در خطر مرگ قرار گیرند یا در شرایطی فقر و بی‌پناهی مطلق فرو روند. این وضعیت یادآور مفاهیم اگزیستانسیالیستی است که دغدغه آن‌ها مواجهه فرد با بی‌معنایی جهان و تلاش برای یافتن معنا در شرایط اضطراری است. شخصیت‌ها در این مسیر تجربه‌های متنوعی از رستگاری و سقوط، خیانت و وفاداری، همدلی و خشونت را از سر می‌گذرانند. در این معنا، «بازی مرکب» بازنمایی تراژیکی از شرایط انسان معاصر است که در جهانی بی‌رحم و بی‌معنی، برای بقا و تحقق خود می‌جنگد.

یکی از مفاهیم کلیدی فلسفی که در این سریال به شدت برجسته شده، مفهوم «آزادی» است. در نگاه سنتی، آزادی به معنای توان انتخاب میان گزینه‌هاست، اما در «بازی مرکب» این انتخاب محدود و تحمیلی است. بازیکنان آزاد نیستند که «نخواهند» بازی کنند، بلکه تنها می‌توانند «بازی کنند یا بمیرند». این محدودیت آزادی را می‌توان به نقد لیبرالیسم کلاسیک نسبت داد که آزادی فردی را صرفاً در قالب «انتخاب» و «رقابت» می‌فهمد، بی‌آنکه شرایط نابرابر زیستی و اقتصادی افراد را مدنظر قرار دهد. در نتیجه، آزادی در «بازی مرکب» به طنزی تلخ تبدیل می‌شود؛ آزادی‌ای که به علت شرایط زیستی و ساختاری، در واقع زنجیری است بر پای انسان.

در این فضا، سوال مهم فلسفی این است که آیا بازیکنان مسئول اعمال خود هستند؟ آیا آنها به واقع آزادند که انتخاب کنند؟ این سوال، سوال بنیادین فلسفه اخلاق و مسئولیت‌پذیری است. از منظر فلسفی اگزیستانسیالیستی، هر فرد مسئول انتخاب‌های خود است، اما اگزیستانسیالیسم در عین حال بر شرایط وجودی فرد تأکید دارد که انتخاب را محدود می‌کند. «بازی مرکب» این تضاد را به شکل حاد نمایش می‌دهد؛ بازیکنان در فشار حداکثری، گاهی به اقدامات خشونت‌آمیز و غیرانسانی دست می‌زنند، اما در نهایت قربانی ساختاری هستند که آن‌ها را به این رفتارها مجبور کرده است.

از بعد نقد اجتماعی، «بازی مرکب» بازتابی از بحران عمیق نظام‌های اجتماعی و اقتصادی است که با سیاست‌های نولیبرالی حاکم بر جهان، نابرابری، فقر و ناامنی اقتصادی را تشدید کرده‌اند.

شرایطی که بازیکنان با آن مواجه‌اند، در بسیاری جوامع امروزین، واقعیت زندگی میلیون‌ها نفر است؛ بدهی‌های سنگین، بیکاری، بی‌خانمانی، و عدم دسترسی به خدمات اجتماعی اساسی. این سریال با نمایش این وضعیت، نقدی تلخ بر ناکارآمدی دولت‌ها و سیاست‌های عمومی است که نتوانسته‌اند امنیت اقتصادی و اجتماعی شهروندان را تضمین کنند. این نقد همسو با نظریه‌های جامعه‌شناختی مانند نظریه تضاد و نظریه بوردیو درباره سرمایه اجتماعی و فرهنگی است که نشان می‌دهد دسترسی به منابع و فرصت‌ها به شدت نابرابر است و این نابرابری‌ها به بازتولید طبقات اجتماعی می‌انجامد.

علاوه بر نابرابری اقتصادی، «بازی مرکب» نقدی بی‌رحم به فرهنگ مصرف‌گرایی و ریاکاری اجتماعی نیز هست. بازیکنان اغلب به رغم دشواری‌هایشان، درگیر مناسبات نمایشی و توهمات کوتاه‌مدت موفقیت می‌شوند که با هنجارهای غالب جامعه همخوانی دارد. این نمایش، نشان‌دهنده بحران هویت و فقدان معنا در زندگی روزمره است که بسیاری از افراد را به سمت انتخاب‌های ناامیدکننده و خطرناک سوق می‌دهد. همچنین، فرهنگ رقابت بی‌رحمانه که در بازی‌ها دیده می‌شود، یادآور فشارهای اجتماعی برای موفقیت و برتری‌جویی است که از سوی رسانه‌ها و نهادهای اجتماعی تحمیل می‌شود.

نقد دیگری که می‌توان به «بازی مرکب» وارد کرد، نحوه نمایش خشونت و اخلاق است. خشونت در این سریال نه صرفاً ابزار سرگرمی، بلکه نشان‌دهنده ساختارهای خشونت‌زا در جهان واقعی است. خشونت در بازی مرکب ساختاری، سازمان‌یافته و قانونمند است؛ به عبارتی خشونتی است که مشروعیت یافته و به شکل سیستماتیک اعمال می‌شود. این امر به ما یادآوری می‌کند که خشونت صرفاً پدیده‌ای فردی نیست، بلکه در چارچوب مناسبات قدرت و سیاست‌های نابرابر اجتماعی تبلور می‌یابد. از سوی دیگر، اخلاقیات بازیکنان با شرایط بی‌رحمانه مواجه شده و بسیاری از مفاهیم اخلاقی مانند عدالت، همدلی و وفاداری در این شرایط دگرگون می‌شوند.

در نهایت، «بازی مرکب» همچنین نمادی است از بحران هویت در جهان معاصر. بازیکنان که اغلب از طبقات فرودست جامعه هستند، در جستجوی معنا و هویت خویش به بازی می‌پیوندند، اما این مسیر آن‌ها را به سوی از خودبیگانگی و انحطاط اخلاقی می‌کشاند. این امر یادآور مفهوم «ازخودبیگانگی» مارکس است که فرد در نظام سرمایه‌داری از محصول کار و نیز از خود و دیگران بیگانه می‌شود. در بازی مرکب، این ازخودبیگانگی در نهایت به تقابل خونین میان انسان‌ها و تضعیف پیوندهای اجتماعی می‌انجامد.

«بازی مرکب» در نقد لیبرالیسم، نه صرفاً به نهادهای سیاسی یا ساختارهای اقتصادی توجه دارد، بلکه در عمیق‌ترین لایه‌های خود، مشروعیت و بنیادهای این اندیشه را زیر سؤال می‌برد. لیبرالیسم به عنوان ایدئولوژی مسلط قرن معاصر، آزادی فردی و بازار آزاد را محور توسعه و پیشرفت می‌داند، اما «بازی مرکب» تصویری زشت و تکان‌دهنده از این آزادی و بازار ارائه می‌کند که در آن آزادی در واقع به ابزار کنترل و استثمار تبدیل شده است. بازیکنان بازی مرکب آزادند که در مسابقه شرکت کنند، اما این آزادی تنها به معنای انتخاب میان مرگ و زندگی در شرایطی سخت و نابرابر است؛ چیزی که می‌توان آن را «آزادی تحمیلی» یا «آزادی در چارچوب خشونت» نامید. این واقعیت نشان می‌دهد که ادعای لیبرالیسم درباره آزادی فردی صرفاً در سطح تئوری باقی می‌ماند و در عمل، سیستم اقتصادی-اجتماعی قادر نیست این آزادی را به شکلی واقعی و برابر به همه ارائه دهد.

در نقد دموکراسی، «بازی مرکب» تصویری مبهم و گاه تاریک ارائه می‌کند. به ظاهر، دموکراسی باید زمینه‌ساز مشارکت گسترده شهروندان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی باشد و عدالت اجتماعی را تضمین کند. اما در این سریال، آنچه به‌عنوان «بازی» سازمان‌دهی شده، شبیه به یک دموکراسی تصنعی است که بازیکنان در آن نقش‌های فرودست و بی‌قدرت دارند و در نهایت سرنوشتشان به دست نخبگان ثروتمند و بی‌رحم تعیین می‌شود. این نوع نمایش دموکراسی یادآور نقدهای نظریه‌پردازان پست‌مدرن و نظریه‌انتقادی است که معتقدند دموکراسی‌های مدرن در عمل تبدیل به ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به قدرت اقلیت‌های اقتصادی شده‌اند. در این معنا، «بازی مرکب» به صورت نمادین نشان می‌دهد که دموکراسی واقعی در شرایط نابرابر اقتصادی و قدرت متمرکز، ممکن نیست و چیزی که باقی می‌ماند، ساختاری است که عدالت و برابری را قربانی منافع عده‌ای محدود می‌کند.

نقد عمیق‌تر دیگری که در این سریال می‌توان یافت، نقد مفهوم «ارزش انسان» در چارچوب لیبرالیسم و مدرنیته است. در این چارچوب، انسان اغلب به عنوان یک عامل اقتصادی دیده می‌شود، موجودی که ارزشش به توان تولید و مصرف او بستگی دارد. «بازی مرکب» این مفهوم را به چالش می‌کشد، زیرا بازیکنان در موقعیتی قرار می‌گیرند که ارزش وجودی‌شان صرفاً با بقا و برنده شدن در بازی تعیین می‌شود، در حالی که در نهایت بازیگران ثروتمند و پشت صحنه، آن‌ها را مانند اشیاء قابل مصرف و دور انداختن می‌بینند. این بازنمایی، نقدی به فرآیندهای مدرنیته و سرمایه‌داری است که انسان را به کالایی برای تبادل تبدیل کرده‌اند و در آن کرامت انسانی به حاشیه رانده شده است.

از منظر دینی، «بازی مرکب» ابعادی متفاوت و پیچیده‌ای دارد که در ابتدا ممکن است ناشناخته به نظر برسد اما با بررسی دقیق‌تر، می‌توان ردپای مفاهیم اخلاقی و اعتقادی را در داستان و رفتار شخصیت‌ها مشاهده کرد. یکی از نکات قابل توجه، تنش میان تقدیر و اختیار است؛ بازیکنان در شرایطی قرار می‌گیرند که گویی سرنوشتشان از پیش تعیین شده، اما همزمان باید انتخاب کنند و مسئول تصمیمات خود باشند. این دوگانگی یادآور مفاهیم دینی درباره قضا و قدر و اراده آزاد انسان است. در اینجا، سریال به نوعی با بازنمایی انسان در تقابل میان سرنوشت محتوم و اختیار فردی، بحث‌های فلسفه دین را بازسازی می‌کند.

علاوه بر این، «بازی مرکب» به صورت غیرمستقیم به نقد دین سازمان‌یافته و ساختارهای دینی می‌پردازد. در سریال، شاهد هستیم که برخی شخصیت‌ها در ظاهر به ارزش‌های اخلاقی و مذهبی پایبندند اما در عمل، رفتارهای خشونت‌آمیز، خیانت‌آمیز و غیرانسانی از خود نشان می‌دهند. این وضعیت بازتابی است از نقدی که بسیاری از متفکران دینی و جامعه‌شناسان درباره فاصله میان آموزه‌های دینی و رفتارهای واقعی پیروان ادیان مطرح کرده‌اند. به علاوه، نمایش تضاد میان انسانیت و خشونت در بازی، یادآور مفهوم گناه و سقوط انسان در بسیاری از سنت‌های دینی است؛ جایی که انسان به دلیل طمع، نفرت، و عدم بخشش به سقوط اخلاقی دچار می‌شود.

همچنین، نوعی جستجوی رستگاری فردی در میان شخصیت‌ها به چشم می‌خورد که می‌تواند از منظر دینی به معنای طلب بخشش و بازسازی روحی تعبیر شود. برخی شخصیت‌ها در مواجهه با مرگ و ناامیدی، به سوی توبه، همدلی و فداکاری روی می‌آورند که نشان‌دهنده نقش مهم دین و معنویت در شرایط بحرانی انسان است. با این حال، این جستجو همواره با تضادهای درونی و بیرونی همراه است و رستگاری کامل کمتر دست یافتنی به نظر می‌رسد.

به طور کلی، «بازی مرکب» به عنوان یک اثر فرهنگی، نه تنها بازتابی از بحران‌های جهان معاصر بلکه نقدی جامع و پیچیده از ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اخلاقی حاکم بر زندگی انسان‌ها است.

این سریال نشان می‌دهد که چگونه نابرابری‌های ساختاری، فقدان آزادی واقعی، بحران‌های هویتی و ضعف ارزش‌های اخلاقی، انسان‌ها را به نقطه‌ای می‌رساند که برای بقا دست به هر کاری می‌زنند و در نهایت قربانی نظامی می‌شوند که خود آن را ساخته‌اند. این تحلیل می‌تواند به عنوان نقطه شروعی برای بررسی عمیق‌تر مسائل سیاسی، فلسفی و دینی در جهان معاصر تلقی شود که در آن «بازی مرکب» نمادی قدرتمند و تلخ از وضعیت انسانی است

«بازی مرکب» از منظر سینمایی و سریالی، اثری است که توانسته با ترکیب موفق عناصر ژانرهای مختلف، از درام روانشناختی گرفته تا تریلر و حتی هراس‌آور، تجربه‌ای منحصربه‌فرد و تأثیرگذار خلق کند. نخست باید به ساختار روایی سریال توجه کرد که براساس ترکیبی از سادگی و پیچیدگی طراحی شده است. داستان حول محور مسابقه‌ای مرگبار برای کسب جایزه‌ای عظیم است، اما در لایه‌های زیرین، روایت به بررسی روانشناسی شخصیت‌ها، مناسبات انسانی و تضادهای اجتماعی می‌پردازد.

کارگردانی هوانگ دونگ-هیوک با تسلطی کم‌نظیر بر ریتم و تعلیق، به مخاطب اجازه می‌دهد که همزمان با پیشرفت بازی‌ها، درگیر تنش‌های روانی و اخلاقی شخصیت‌ها شود. استفاده از قاب‌بندی‌های دقیق و رنگ‌بندی نمادین، به ویژه رنگ قرمز فرم‌های محافظان و رنگ سبز لباس بازیکنان، نه تنها به زیبایی‌شناسی اثر کمک کرده بلکه بار نمادین قدرتمندی دارد که از تضاد میان سلطه و تسلیم حکایت می‌کند. این انتخاب‌های بصری، که ترکیبی از رنگ‌های روشن و تند است، برخلاف فضای تلخ داستان، نوعی حس ناهمخوانی و دیستوپیای مدرن را ایجاد می‌کند که تأثیرگذاری روایت را دوچندان می‌کند.

یکی از نکات برجسته سریال، طراحی صحنه و دکوراسیون بازی‌هاست که با الهام از بازی‌های کودکان و محیط‌های ذهنی ناخودآگاه، فضای سورئال و ترسناکی می‌سازد. این دکوراسیون‌ها و بازی‌ها نه فقط وسیله‌ای برای پیشبرد داستان بلکه به‌عنوان زبان بصری سریال عمل می‌کنند و نمادهای فرهنگی و روانشناختی متعددی را منتقل می‌کنند. ترکیب این المان‌ها با موسیقی متن دقیق و گزیده، حس اضطراب و تعلیق را به شکلی استادانه ایجاد می‌کند.

بازیگری در «بازی مرکب» نیز از نقاط قوت اثر است. بازیگران با ارائه نقش‌آفرینی‌های طبیعی و چندوجهی، شخصیت‌هایی انسانی و باورپذیر می‌سازند که فراتر از کلیشه‌های معمول ژانر هستند. شخصیت‌ها به‌خوبی پرداخته شده‌اند و هرکدام دارای انگیزه‌ها، ترس‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود هستند که مخاطب را به سمت همدلی و درک بهتر هدایت می‌کند. این عمق شخصیت‌پردازی به سریال کمک می‌کند که صرفاً به یک مسابقه مرگبار سطحی تبدیل نشود و ابعاد روانشناختی و اجتماعی خود را حفظ کند.

با این حال، «بازی مرکب» از منظر نقد سینمایی، محدودیت‌ها و نقاط ضعفی نیز دارد. یکی از نقدهای رایج به فیلمنامه این است که گاهی روند داستان به سمت کلیشه‌ها و پیش‌فرض‌های ساده‌انگارانه سوق پیدا می‌کند؛ به ویژه در استفاده از برخی شخصیت‌ها که نمادهای بیش از حد ساده شده از طبقات اجتماعی یا ویژگی‌های اخلاقی هستند. این مسأله می‌تواند باعث شود که بخش‌هایی از روایت، از لحاظ دراماتیک کمتر باورپذیر و دقیق به نظر برسند. همچنین، برخی گره‌های داستانی بدون توضیحات کافی رها می‌شوند که ممکن است برای مخاطب پرسش‌برانگیز باشد.

از منظر ساختار سریالی، «بازی مرکب» به خوبی توانسته است تعادل میان اپیزودهای کوتاه و پربار را حفظ کند، اما برخی قسمت‌ها ممکن است برای مخاطبانی که دنبال روند تند و پرتنش هستند، کمی کند به نظر برسند. این تعادل اما بیشتر به نفع عمق شخصیت‌پردازی و پیچیدگی‌های درونی داستان است. از سوی دیگر، پایان‌بندی سریال هرچند دراماتیک و پرتنش است، اما برای برخی مخاطبان می‌تواند تلخ و ناامیدکننده باشد و شاید کمی از انسجام کلی داستان فاصله بگیرد.

در فضای سریالی امروز که بازار پر از تولیدات متنوع و رقابتی است، «بازی مرکب» توانسته با استفاده از تم‌های جهانی و قصه‌ای محلی، جایگاهی ویژه کسب کند. این سریال نمونه‌ای از موفقیت سینمای کره جنوبی در انتقال فرهنگ و مسائل بومی به سطح جهانی است، در حالی که موضوعات جهانی چون نابرابری و خشونت سیستماتیک را به صورتی ملموس و انسانی به تصویر می‌کشد. این ظرفیت «بازی مرکب» را به یک اثر فراملی و فراملیتی بدل کرده که نه تنها مخاطبان شرق آسیا بلکه بینندگان سراسر جهان را جذب کرده است.

در نهایت، «بازی مرکب» را می‌توان به عنوان نمونه‌ای شاخص از مدرنیته تلخ و پرتنش، نمادی از تضاد میان انسان و سیستم، و همچنین نمونه‌ای از سریال‌سازی معاصر که موفق شده هم سرگرم کند و هم به نقد و تأمل وادارد، دانست. با وجود برخی کاستی‌ها، این اثر به دلیل جسارت موضوعی، کیفیت بصری و عمق روانشناختی و اجتماعی، جایگاهی ویژه در تاریخ سریال‌سازی معاصر دارد و به عنوان یک نقطه عطف در سبک و روایتگری شناخته می‌شود.

انتهای مطلب