قیمت دلار از دوران پهلوی تا امروز

به گزارش پارت نیوز؛ ارزش قیمت دلار در ایران به نسبت ریال به عنوان یک ارز جهانی در طول دوران شاهنشاهی و انقلاب با تغییرات زیادی همراه بوده است. این ارز جهانی به دلیل ارتباطش با تجارت جهانی به اقتصاد ایران گره خورده و افزایش و کاهشش ارزشش نسبت به ریال بازار و اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار می دهد.

از اول انقلاب تاکنون مسئولان اقتصادی کشور همواره تلاش کردند که این وابستگی را کاهش دهند ولی تاکنون موفق نشده اند.

در روزهای پایانی امسال آخرین افزایش ناگهانی نرخ دلار را شاهد بودیم که دلار در روز 7 اسفند 1401 به عدد 60 هزار تومان رسید که در بحرانی ترین سال ارزی کشور تاکنون بوده و رکورد تاریخی خود را جابجا کرد.

قیمت دلار در دوره پهلوی

در دوره زمانی حکومت رضا خان در ایران با وجود ارتباط کم ارزها با یکدیگر به دلیل جنگ جهانی دوم و ورود ناخواسته ایران به جنگ کشور دچار رکود شد و وضعیت اقتصادی ایران به بحران رسید.

قیمت دلار در زمان پهلوی اول

در آن دوره زمانی به دلیل آنکه اقتصاد ایران بیشتر درون داد و مولد بود می توانست تاثیری از قیمت دلار نپذیرد اما با عملکرد ضعیف دولتمردان حکومت رضا خانی از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۲۱، نرخ دلار در ایران از ۱۴ ریال به ۱۷ رسید. نخستین جهش قیمت دلار در ایران با ورود متفقین به کشور و اشغال ایران همراه شد. در این دوران با وجود عدم وابستگی اقتصاد کشورهای جهان به هم و گسترش صادرات در جهان نرخ دلار در ایران با حدود کمتر از دو برابر افزایش، از ۱۷ ریال به ۳۲ ریال رسید.

قیمت دلار در زمان پهلوی دوم

بعد از برکناری رضا خان از قدرت به دستور روس و انگلیس و به قدرت رسیدن محمدرضا پهلوی، از حدود سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ که  ایران با اولین دور از تحریم های نفتی روبرو شد و همزمان با بحران های داخلی و دست و پنجه نرم می کرد ، نرخ دلار آمریکا تا سه برابر نیز افزایش پیدا کرد. این دوران که با درایت دکتر مصدق مدیریت شد با ملی شدن صنعت نفت و ایجاد ثبات نسبی در کشور به واسطه همراهی شاه با غربی ها بعلاوه ورود صنایع بزرگ نظیر خودروسازی به کشور و برنامه ریزی درست اقتصادی، رشد اقتصادی در ایران از سال ۱۳۳۲ تا وقوع انقلاب اسلامی افزایش پیدا کرد. در این دوران دلار آمریکا در طول ۲۵ سال بیش از ده درصد از ارزش خود را در برابر ریال از دست داد و از ۸۰ ریال به ۷۰ ریال رسید.

قیمت دلار از اول انقلاب تاکنون

وقوع انقلاب در سال ۱۳۵۷، همزمان شد با شروع اقتصاد جهانی و ارتباط گسترده اقتصادی بر پایه ارزهای جهانی. همزمان با انقلاب ایالات متحده امریکا اقدام به تحریم ایران کرد. در نتیجه این تحریم ها و آغاز حمله عراق به ایران ، دوره‌ای از جهش‌های پیاپی ارزی در ایران شروع شد که باعث شد قیمت دلار امریکا تا سال ۱۴۰۰ به بیش از چهار هزار برابر برسد.

بعد از انقلاب به دلیل محدودیت در عرضه ارز مخصوصا دلار بازار به دو بخش ارز رسمی و غیر رسمی تقسیم شد. ارزهای رسمی برای واردات پرداخت می شدو قیمت غیر رسمی ارز برای موارد دیگر بود که به دلار قاچاق هم معروف بود. البته امروزه به این اسم شناخته نمی شود.

قیمت غیر رسمی دلار در پایان سال ۸۹ به ۱۰۳۳۷ ریال رسید و از اولین ماه های سال 1390 همزمان با سومین سال ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت کشور جهش پیدا کرد. به طوری که در مهرماه ۱۳۹۱ به نخستین و در بهمن ماه ۱۳۹۱ به دومین بالاترین رکورد خود رسید. طی این دوره و از سال 89 تا 90 در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد بالغ بر 20 میلیارد دلار از منابع کشور صرف گروهی شد که برای مداخله در بازار ارز توسط دولت انتخاب شده بودند تا نرخ ارز را کاهش کنند اما اتفاقی در این زمینه نیفتاد و آن مبلغ نیز به خزانه باز گردانده نشد.

با پایان دوران احمدی نژاد و آغاز دوره روحانی در سال ۱۳۹۳ جهانگیری معاون اول ریاست جمهوری خبر از طرح شکایت و پیگیری پرداخت‌های سال‌های ۸۹ تا ۹۰ را داد اما تا این لحظه گزارشی از نحوه رسیدگی به این پرونده وجود ندارد. این جهش  ارزی پنجمین جهش ارزی تاریخ انقلاب است.

با حضور دولت روحانی و تغییر رویکرد دولت از تخاصم با دنیا به ارتباط با جهان و مذاکرات ایران و 1+5 بازار دلار روندی متفاوت به خود دید. با امضای برجام این روند ادامه پیدا کرد  به طوری که در این دوران قیمت دلار تقریبا ثابت ماند.

اما با فوت آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۵ و عدم انجام تعهدات طرف های برجامی ، اقتصاد کشور دوباره با چالش روبرو شد و قیمت دلار به اوج رسید. در نهایت بهار ۱۳۹۷ با خروج ترامپ رئیس جمهور وقت ایالات متحده امریکا از برجام ، همزمان اجرای تحریم های موسوم به فشار حداکثری ، قیمت دلار در ایران از ۵۸۰۰ تومان نیز فراتر رفت به شکلی که در تیر ماه سال ۹۷ هر دلار قریب به 9 هزار تومان داد و ستد شد. این قیمت در مرداد ۹۷ به 12 هزار تومان ، میانه شهریور ۹۷ به 14 هزار تومان و در اوایل مهر ۹۷ به 19 هزار تومان رسید.

بر اثر این بحران که ناشی از افزایش نقدینگی در کشور و عدم ارتباط اقتصادی ایران با خارج از مرزها بود ، ارزش ریال ایران در مقابل دلار و سایر ارزهای جهانی به پایین‌ترین سطح در تاریخ خود رسید. سقوط قیمت دلار باعث افزایش قیمت محصولات وارداتی یا متاثر از واردات شد و محصولات تولیدی ایران را مستعد صادرات کرد اما به دلیل عدم ارتباط مالی با دنیا در صورت صادرات هم صادر کنندگان مشکل بازگشت پول داشتند.

سقوط ارزش ریال ایران واکنش های داخلی و خارجی زیادی در پی داشت.

۱۴ دی ۱۳۹۸ قیمت دلار برای فروش در صرافی‌ها به ۱۳ هزار و ۳۸۰ تومان رسید و در ۲۵ دی ۱۳۹۸ مؤسسه دارایی بین‌المللی اعلام کرد، میزان ذخایر ارزی ایران تا سال آینده میلادی به ۷۳ میلیارد دلار خواهد رسید که نشان‌دهندۀ افت شدید آن بعد از تحریم‌ها بود.

روند سقوط ارزش ریال بهار سال 99 نیز با شدت ادامه داشت. در این بازه زمانی قیمت دلار بیش از ۲۵۰۰ تومان افزایش را تجربه کرد. قیمت دلار در ۲۹ خرداد ۱۳۹۹ به نزدیک ۱۹ هزار تومان رسید به طوری که در روز 30 خرداد قیمت هر دلار امریکا در ایران 19 هزار تومان بود. این در شرایطی بود که قیمت بازار این ارز پر تقاضا در بازار آزاد 24 تیر به 23 هزار تومان رسید و 20 مهر ماه از 31 هزار تومان رد شد.

وضعیت دلار در دولت رئیسی

۲۲ خرداد ۱۴۰۰و تنها 4 روز مانده تا انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم دلار به ۳۳ هزار تومان رسید.

دولت رئیسی با شعارهای انقلابی به میدان آمد و مدعی شد که دولتمردان پیشین مسبب مشکلات اقتصادی کشور هستند و موضوع ربطی به دلار و اقتصاد ندارد و می توان کشور را بدون ارتباط با دنیا اداره کرد. همچنین رئیسی معتقد بود که دولت نباید اقتصاد را به برجام گره بزند.

در کنار این موضوع حضور افرادی چون عبدالملکی و خاندوزی در کابینه دولت که مدعی برنامه هایی برای ریزش قیمت دلار بودند هم معید این موضوع بود که دولت قصد دارد هر گونه که شده قیمت دلار را در ایران کاهشی کند.

اما با وجود ادعاهای مکرر وزرای اقتصادی دولت روند افزایشی دلار همچنان ادامه داشت و  ۱۴ آبان ۱۴۰۱ دلار ۳۶ هزار تومانبود ، این قیمت در ۲۲ آذر ۱۴۰۱ به ۳۸ هزار تومان رسید ، در ۱ دی ۱۴۰۱ به ۴۰ هزار تومان، در ۷ دی ۱۴۰۱ به ۴۴ هزار تومان و در ۷ اسفند ۱۴۰۱ از ۶۰ هزار تومان عبور کرد. این رکورد بالاترین قیمت دلار در ایران در تمام ادوار تاریخی خود است.

جدول زیر وضعیت رشد قیمت دلار در بازارهای رسمی و غیر رسمی کشور از اول انقلاب تاکنون را به نمایش می گذارد.

بحران قیمت دلار در ایران از چه زمانی اتفاق افتاد

چند سال دیگر وقتی از دهه 90 و سال های اول صده 1400 صحبت می شود؛ کسی به یاد عزیزان و دوستان خود نمی افتد. همه از نگرانی های مادی خود در خصوص قیمت دلار ، سکه ، طلا ، مسکن و خودرو می گویند و اینکه این روزها چگونه گذشت.

اما این بحران چگونه آغاز می شود؟ در واقع وقتی عاملان اقتصادی پیش بینی می کنند که به دلیل کاهش شدید صادرات یک کشور یا خروج سرمایه یا ترکیبی از این دو، بانک مرکزی توانایی حفظ ارزش پول ملی را نخواهد داشت، سرمایه خودشان را به سمت بازارهای مولد نظیر دلار و ارز می برند. این موضوع تلاشی است که سرمایه داران برای حفظ سرمایه خود می کنند و سفته بازان و دلالان نیز در این بازار به نفع خود جولان می دهند.
در محافل کارشناسی،  متهم اصلی افزایش قیمت دلار و ارز و اختلاف سطح ایجاد شده میان آنها و دلار افزایش نقدینگی در کشور است.

اتفاقاتی که در صنعت خودرو افتاد و اختلاف قیمت کارخانه با قیمت بازار ، حباب قیمت سکه و طلا همه نشانه هایی است نهادهای اقتصادی انتظارات مردم را به درستی پیش بینی و یا مدیریت نکرده اند.

از همان زمان شروع بحران ارزی در سال 96 دولت ها اقدامات مختلفی انجام دادند که به دلیل تغییر سه دولت در این دوره زمانی رویکردها واحد نبوده و از سیاست یکسانی پیروی نکردند. دولت احمدی نژاد که هم از دلایل بحران ارزی کشور بود و هم بحران ارزی در زمان آن شروع شد سعی کرد با ابزار نرخ سود بانکی سعی کرد تقاضا برای ارز را کاهش دهد ولی چون این سیاست موقتی بود نتواست تاثیر چندانی بر تقاضای بازار بگذارد.

دولت روحانی نیز تلاش کرد تا با پیش فروش سکه، اعلام ارز 4200 تومانی و تشکیل بازار ثانویه از افزایش نقدینگی در بازار جلوگیری کند اما این دولت نیز به نتیجه دلخواه دست نیافت. اگر هدف از این سیاست ها جلوگیری از افزایش نرخ ارز و افزایش تورم بوده باشد، باید گفت که این سیاست ها چندان موفق نبوده اند.

در حقیقت حل بحران ارزی در شرایط فعلی فقط با چند راه حل ممکن است. با تشکیل شورای سیاست گذاری بالا دستی از تغییر سیاست های اقتصادی در دولت ها جلوگیری شود و رویکرد به جای سرکوب قیمت ها به سمت ترمیم توان خرید برود و با پرداخت یارانه مستقیم دولت ها وضعیت کشور را از بحران خارج کنند. سپس با اصلاح ساختاری اقدام به اصلاح وضعیت اقتصادی کشور در شرایط ثبات اقتصادی کند.

اما دولت ها به دلیل نداشتن سیاست اقتصادی واحد و مدون رفتارهای سلیقه ای می کنند در نتیجه این اتفاقات رویدادهای زیر را شاهد هستیم.

مشکلات مرتبط با دلار  در ایران یا همان بحران ارزی بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ شروع شد. تلاطم در بازار از ابتدای سال 90 آغاز شد و در پی این اتفاق بانک مرکزی سیاست ارز پاشی را پیداه کرد اما شکست دولت در کنترل قیمت باعث شد تا قیمت با شدت بیشتری صعودی شود. این سیاست غلط دلار را به بیش از هزار و 300 تومان رساند که در ادامه مسیر تا اسفند به هزار و 910 تومان رسید.

در سال 91 نیز این افزایش قیمت به طور مداوم ادامه داشت و قیمت دلار از مرز 3 هزار تومان گذشت. سال به نیمه نرسیده بود که دلار نزدیک به کانال 4 هزار تومان شد. از سال 92 به 3 هزار 500 تا 3600 تومان رسید. از سال 92 تا سال 95 به دلیل سیاست های انقباضی دولت در کنترل تورم در کشور که توسط دولت روحانی اعمال شد بازار به ثبات نسبی رسید.

شروع طوفان ارز
تنها یک سال از حضور ترامپ در کاخ سفید گذشته بود که وی از برجام خارج شد. خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم های سنگین بر اقتصاد ایران با عناوین تحریم های فلج کننده یا تحریم حداکثری قیمت بازارهای موازی دوباره صعودی شد و ارز و در صف اول آن دلار خود را نشان داد. در آذر 95 دلار 4 هزار تومان را رد کرد. این شیب ملایم بود.

سال 97  شروع طوفان ارزی در کشور بود. روز یکشنبه ۱۹ فروردین‌ ۹۷، خبرگزاری های رسمی کشور قیمت دلار را 5 هزار 500 تومان اعلام کردند ؛ این موضوع باعث شد تا صرافی ها برای اولین بار در تاریخ خود از معاملات ارزی متناع کنند.

این مضوع در حالی بود که بازارهای موازی نیز در حال افزایش قیمت بودند ؛ طلا و سکه نیز رکورد های جدیدی زدند. قیمت یک سکهٔ بهار آزادی نیز از مرز یک میلیون و هشتصد و هفتاد هزار تومان فراتر رفت و قیمت یک گرم طلای ۱۸ عیار به بیش از ۱۷۳ هزار تومان رسید.

پس از این اتفاقات نرخ رسمی قیمت ارز مرجع در کشور به 4200 تومان رسید.

با وجود تمام تلاش ها ،  ۱۵ اردیبهشت سال 98 دلار به ۱۴هزار و ۷۰۰تومان رسید. این در حالی بود که ارز حاصل از صادرات غیر نفتی 10 هزار تومان مورد معامله قرار می گرفت.

در ۱۴ دی ۱۳۹۸ قیمت دلار برای فروش در صرافی‌ها ۱۳ هزار و ۳۸۰ تومان اعلام شد که با سقوط شاخص بورس اوراق بهادار تهران ۱۶۷۶۵ واحد روبرو شد. افزایش قیمت ارز و سقوط شاخص بورس، اولین واکنش‌های بازار بورس و ارز به ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه بود.

در شهریورماه ۱۳۹۹ قیمت دلار از ۲۵ هزار تومان بالاتر رفت و برخی کانال‌های اطلاع‌رسانی قیمت ارز که به‌طور روزانه نرخ ارز در بازار تهران را منتشر می‌کنند، قیمت روز ۱۸ شهریور برای فروش هر دلار تهران را ۲۵ هزار و ۲۵۰ تومان اعلام کردند. دلار در بهمن 99 به 26 هزار و 450 تومان رسید.

دولت روحانی نهایتا قیمت دلار را روی عدد 24 هزار تومان به دولت اصولگرا رئیسی تحویل داد.

بی نتیجه ماندن مذاکرات در دولت رئیسی و فرسایشی شدن آن باعث شد قیمت دلار در سال 1400  شتاب بگیرد و در سال 1401 به رشد خود ادامه دهد به طوری که قیمت دلار در خرداد 1401 به 33 هزار و 200 تومان رسید.

در پی این اتفاق معاملات فردایی ممنوع اعلام شد و دولت و مقامات قضایی خبر از دستگیری باندهای اقتصادی اخلالگر در بازار ارز دادند.

حوادث پاییز و محدویت های اینترنت باعث افزایش ریسک سرمایه گذاری و فرار سرمایه از کشور شد؛ این اتفاقات منجر به ایجاد شرایط جدیدی در اقتصاد ایران شد که در پی آن قیمت دلار تا 7 اسفند 1401 به مرز 60 هزار تومان رسید.

تاثیر مذاکرات ایران و عربستان بر قیمت دلار

با اعلام مذاکره ایران و عربستان برای حل مناقشات منطقه ای با میانجیگری چین و توافق صورت گرفته بین طرفین برای بازگشت به روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه ها دلار نرخ کاهشی به خود گرفت و ظرف چند هفته قبل از پایان سال تا 28 اسفند ماه (زمان نگارش این مقاله) به کانال 45 هزار تومان بازگشت.

ممنوعیت اعلام قیمت دلار توسط سایت های مرجع

در پی افزایش بی رویه قیمت دلار، از اواسط شهریور 1401 سایت هایی که مرجع قیمت گذاری و اعلام قیمت دلار بودند اقدام به حذف قیمت این ارز از لیست قیمت های اعلامی خود در بازار آزاد کردند و صرفا قیمت های دولتی و ارزهای ترجیجی را اعلام می کردند؛ در طی یک ماه گذشته نیز با وجود اعلام قیمت دلار در بازار آزاد هیچگاه قیمت خود را بالاتر از 49 هزار تومان نبردند. این اتفاقات شایعه دستور دولت مبنی بر عدم انتشار قیمت واقعی دلار در بازار را تشدید کرد.

انتهای مطلب