تاریخچه ی سیزده بدر یا روز طبیعت در ایران

به گزارش پارت نیوز؛ در ایران شروع سال نو با عید نوروز بوده و در نهایت با جشن سیزده بدر پایان می‌یابد. برخلاف تاریخچه ی سیزده بدر و به عقیده ی مردم در این روز این موضوع وجود دارد که باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند.

تاریخچه ی سیزده بدر

جشن «سیزده بدر»، همانند دیگر جشن‌های باستانی و ملی ایران نیاز به پژوهش زیاد و مقدمه چینی ای طولانی دارد. جشن بزرگی مانند سیزده بدر با چنین گستره و سابقه‌ی طولانی در برگزاری دارد در گروه آیین‌ها و مراسمات ویژه‌ی ایرانیان قرار گرفته است.

آیا سیزده بدر نحس است؟

در ابتدا می‌خواهیم بدانیم که آیا عدد 13 نحس است یا نحسی آن تنها یه شایعه بوده و پایه و اساس درستی ندارد. در مرحله‌ی نخست باید به این موضوع توجه داشته باشیم که در فرهنگ ایرانی، هیچ یک از روزهای سال نحس، شوم یا بد یومن شمرده نشده است.

تیر روز؛ نام دیگر سیزده بدر

در ایران از گذشته تاکنون بسیاری از روزهای هفته نام‌هایی زیبا و در ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان و امشاسپندان داشته و در حال حاضر نیز دارند. طبق تاریخچه ی سیزده بدر روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاه‌شماری ایرانی نیز «تیر روز» نام دارد.

تیر روز در اختیار ستاره ی تیشتر، ستاره‌ی باران آور می‌باشد. ایرانیان از روی مبارکی و خجستگی، این روز را برای نخستین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده‌اند.

لازم به ذکر است که در هیچ یک از متون کهن و همچنین هیچ دانشمند و نویسنده‌ای از سیزده بدر به بدی یاد نکرده‌اند، بلکه در بیشتر دست خط ها و کتاب‌ها، از سیزدهم نوروز با عنوان روزی فرخنده و خجسته نام یاد شده است.

برای نمونه در تاریخچه ی سیزده بدر و در کتاب «آثار الباقیه» جدولی برای سعد و نحس بودن روزها دارد که در آن جدول در مقابل روز سیزدهم نوروز کلمه‌ی «سعد» به معنی نیک و فرخنده آورده شده است.

چرا عدد سیزده نحس است؟

با نفوذ فرهنگ اروپایی در زمان حکومت صفویان رسید فرهنگ نحسی سیزده رواج پیدا کرد.در فرهنگ غربی عدد ۱۳ را نحس می‌دانستند.غربی‌ها هنوز هم با پیشرفت‌های علمی و فن آوری پیشرفته همچنان این عدد را نحس می‌دانند.

تنها چیزی که در تاریخچه ی سیزده بدر و فرهنگ ایرانی می‌توانیم درباره‌ی شایعات پیرامون عدد سیزده پیدا کنیم، «بد قلق» بودن آن به خاطر خاصیت بخش ناپذیری عدد 13 است. این موضوع نشانه ی دانش بالای ایرانیان از ریاضی و به کارگیری آن در زندگی روزمره است.

اما وقتی درباره ی نیکویی و فرخندگی این روز بیشتر دقت می‌کنیم منابع معقول و مستند با سوابق تاریخی زیادی را می‌یابیم.همان طور که گفته شد سیزدهم فرودین ماه که تیر روز نام دارد و متعلق به فرشته یا امشاسپند یا ایزد سپند (مقدس) و بزرگواری است که در متون پهلوی و در اوستا تیشتر نام دارد و جشن بزرگ تیر روز از تیر ماه که جشن تیرگان است به نام او می‌باشد.

در حقیقت فلسفه عدد ۱۳ به طرز قرار گیری ستاره‌ها و منظومه خورشیدی برمی‌گردد. جمعی از دانشمندان بر این باورند که اجسامی مثل ماه، کوه، دریا و … که خیلی بزرگ هستند نوعی فرکانس از خود منتشر می‌کنند.

این فرکانس می‌تواند بر بازده و عملکرد مغز جانوران خصوصا انسان مستقیما تاثیر بگذارد. البته این تاثیر می‌تواند مثبت یا منفی باشد. شاید فکر کنید که چنین چیزی وجود ندارد اما این مسئله پایه و اساس خیلی از عقاید را می‌تواند ثابت کند.

فلسفه و تاریخچه ی سیزده بدر

بسیاری گذشته ی جشن نوروز را از زمان جمشید می‌دانند. درباره ی سیزده به در (سیزده بدر) هم روایت هست که :

جمشید، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا می‌کند. او چندین سال متوالی این کار را انجام می‌دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درمی‌آید.

ایرانیان از آن پس روز سیزدهم فروردین را جشن گرفته و به دل طبیعت می‌روند. بر اساس تاریخچه ی سیزده بدر مردم در این روز در کنار چشمه‌ها، جنگل‌ها و دامن طبیعت رفته و با برگزاری بازی، آوازخوانی، خوردن خوراکی و نوشیدنی‌های مختلف آخرین روز عید نوروز را جشن می‌گیرند.

برای بررسی فلسفه ی تاریخچه ی سیزده بدر از منابع مکتوب می‌توان به منابع مربوط به دوران قاجار رجوع کرد. برخی پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که جشن سیزده بدر بیش از یکی دو سده قدمت ندارد. اما با دقت بیشتر در منابع معتبر متوجه خواهیم شد که شواهدی برای اثبات قدمت جشن سیزده بدر وجود دارد.

قدمت جشن سیزده بدر

گوناگونی و تنوع آیین ها، جشن ها و مراسمات مذهبی برپایه ی فرهنگ عامه و قواعد مردم شناسی یک ملت است.از جمله مراسم مشابه با تاریخچه ی سیزده بدر ایران در دیگر نقاط جهان می‌توان به سومر و بابل اشاره کرد.

با توجه به کتیبه های سومری و بابلی؛ آیین‌های سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکیتو» دوازده روز ادامه داشت. در روز سیزدهم و به منظور پایان این ایام جشنی در دل طبیعت برگزار می‌شد. بدین ترتیب انتظار می‌رود که سیزده بدر دارای سابقه‌ای دست کم چهار هزار ساله است.

شیوه‌های برگزاری سیزده بدر و روز طبیعت

همانطور که گفته شد در تاریخچه ی سیزده بدر روش های برگزاری سیزده بدر و به جا آوردن آیین آن می‌تواند بسیار گسترده و متفاوت باشد. به همین خاطر نمی‌توان به طور گسترده به آن پرداخت.همان‌طور که گفته در تاریخچه ی سیزده بدر آمده که سیزدهم فروردین تیشتر روز نامیده شده است.

در گذشته با شروع نیمسال دوم زراعی، و مردمان ایرانی برای نیایش و گرامیداشت تیشتر، ایزد باران آور و نوید بخش سال نیک به کشتزارها و مزارع خود می‌رفتند.

در زمین تازه روییده و سرسبز و آکنده از انبوه گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی و پایکوبی می‌پرداختند و از گردآوری سبزه‌های صحرایی و پختن آش و خوراکی‌های ویژه غافل نمی‌شدند.

لازم به ذکر است که این روز متعلق به خدای باران می‌باشد و در مراسم ۱۳ بدر برای بیشتر شدن و به موقع بودن باران در سال پیش رو دعا می‌شود. رفته رفته با گذشت زمان این رسم از میان رفته و در حال حاضر دیگر انجام نمی‌شود.

بخشی دیگر از آداب و آیین‌های تاریخچه ی سیزده بدر را هم باورهایی تشکیل می‌دهند که به نوعی با تقدیر و سرنوشت انسان در پیوند است. برای نمونه فال گیری (به ویژه فال کوزه)، فال گوش ایستادن، گره زدن و گشودن سبزی، بخت گشایی و نمونه‌هایی از این قبیل در روز سیزده بدر انجام می‌شوند.

از دیگر آئین های سیزده بدر که زیبا و دوست داشتنی‌اند می‌توان به بازی‌های گروهی، اسب سواری، اجرای ترانه و رقص‌های دسته جمعی، گردآوری گیاهان صحرایی، پخت و پزهای عمومی، بادبادک پرانی، اجرای نمایش‌های شاد، شنا یا آب بازی بخشی از این آیین‌هاست که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری دارند.

فلسفه‌ی شادی در سیزده بدر

خندیدن و شادی کردن در این ایام به معنی دور کردن اندیشه های پلید و تیره است. روبوسی و صمیمیت از گذشته تاکنون به ویژه ایام سیزده بدر است. نماد آشتی، به آب سپردن سبزه ی سفره‌ی نوروزی نشانه‌ی هدیه دادن به «آناهیتا» یا همان ایزد آب است.

از طرفی مهم‌ترین و شناخته شده ترین آداب این روز که در تاریخچه ی سیزده بدر نیز قدمت دارد گره زدن علف برای شاهد قرار دادن ما در پیوند میان زن و مرد در طبیعت است. ایجاد مسابقه های اسب دوانی که نشانه ی کشمکش و جدال بین ایزد باران و دیو خشک سالی است.

علف گره زدن در تاریخچه ی سیزده بدر

در خصوص گره زدن علف در ایام سیزده بدر به نخستین آفرینش در جهان هستی می پردازد. افسانه ی آفرینش در ایران باستان و موضوع نخستین بشر و نخستین شاه و همچنین دانستن سخنان و روایت‌هایی درباره‌ی «کیومرث» دارای اهمیت زیادی است.

در کتاب اوستا بارها از کیومرث سخن گفته شده است. این کتاب کیومرث را نخستین پادشاه و همچنین نخستین بشر نامیده است.از گذشته تا کنون مردم سبزه های نوروزی خود را در روز سیزده بدر به صحرا می‌برده و برای احترام به زمین و گیاه، آن را در آغوش زمین می‌کاشته‌اند. البته این آیین در حال حاضر کم رنگ شده اما همچنان ادامه دارد.

در تاریخچه‌ی سیزده بدر می‌توان به این موضوع پرداخت که این روز برای پیشینیان ما، روزی برای دعا و طلب باران فراوان در سال پیش رو بوده. همچنین سیزده بدر برای گرامیداشت، پاکیزگی طبیعت و مظاهر آن و زیست بوم مقدس آنان بوده است. متاسفانه برخلاف اقدامات پیشینیان امروزه سیزده بدر روز ویرانی و تباهی طبیعت است!

دور انداختن سبزه ها علاوه بر اینکه می‌تواند مفید بوده و دوباره دانه‌ها را به طبیعت بازمی گرداند به دلیل دیگری انجام می‌شد. آن هم به این دلیل بود که ایرانیان باستان بر این باور بودند که بدی ها و مریضی ها در این سبزه جمع شده و با به آب دادن یا به دور انداختن آن این پلیدی‌ها و مریضی‌ها را تا عید سال آینده از خود و خانواده‌ی شان دور می‌کردند.

سخن پایانی

در این مقاله به فلسفه و تاریخچه ی سیزده بدر پرداختیم. یکی از آداب و مراسمی که هر ساله پایان ایام نوروز در ایران برگزار می‌شود برگزاری جشن سیزده بدر است.

این جشن در سیزدهمین روز از ایام نوروز برپا خواهد شد. در این روز خانواده‌ها در کنار هم جمع شده و یک صبح تا غروب را در دل طبیعت سپری می کنند. مطمئنا این جشن به یاد ماندنی آنقدر شناخته شده و محبوب است که هر ایرانی یک بار آن را تجربه کرده باشد.

انتهای مطلب