زندگینامه و آثار سعدی شیرازی؛ الگوی عاشقان غزل و عرفان

به گزارش پارت نیوز؛ سعدی شیرازی شاعر و نویسنده بزرگ ایرانی قرن هفتم هجری بوده که آوازه جهانی دارد. این شاعر پرآوازه غزل های بسیار زیادی داشته و تمام آثار او به زبان بسیار روان و ساده سروده شده‌اند. با وجود اینکه شاعران بسیار زیادی از خود آثار گوناگونی به جای گذاشته اند آثار سعدی از جایگاه ویژه ای برخوردارند.

ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف، متخلص به سعدی، شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری است. واژه سعدی از نام اتابک مظفرالدین سعد، پسر ابوبکر، پسر سعد، پسر زنگی گرفته شده و از القاب ویژه این شاعر بزرگ می‌توان «استاد سخن»، «پادشاه سخن» و «شیخ اجل» را برشمرد.

سعدی بی شک یکی از پنج شاعر نخستین زبان فارسی و از شاعران بزرگ ایران است که زیبایی کلام و فصاحت او در نظم و نثر شهرت جهانی دارد و همگان آن را می شناسند. غزل نویسی سعدی در اخلاق و عرفان بسیار زیبا و جذاب است و تا به حال هیچ کس غزلی به این زیبایی ننوشته است. کتاب این شاعر بزرگ به زبان های اروپایی ترجمه شده است. تا آنجا که برخی معتقدند اروپا ادبیات فارسی را با شعر سعدی به رسمیت شناخته است.

مرکز سعدی شناسی، از سال ۱۳۸۱ خورشیدی، روز اول اردیبهشت را به این شاعر بزرگ و محبوب کشورمان اختصاص داد و آن را روز سعدی اعلام کرد.

زندگی نامه سعدی

سعدی بین سال‌های ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری در شیراز متولد شد؛ البته برخی از صاحب‌نظران سال تولد او را ۵۸۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند. از آنجا که اطلاعات دقیقی درباره زندگی‌نامه این شاعر بزرگ در دست نیست، بیشتر اطلاعات بر اساس فرضیات و آثار او به دست آمده است که البته ممکن است اطلاعات جمع‌آوری‌شده از روی آثار وی، با مبالغه و افسانه درآمیخته باشد.

در جوانی سعدی در مدرسه نظامی بغداد که مهمترین مرکز علم و دانش جهان اسلام در آن زمان به شمار می رفت، رفت. او به تحصیل ادبیات، تفسیر، فقه، کلام و حکمت پرداخت و اندکی بعد به عنوان واعظ به شام، مراکش، حبشه و حجاز سفر کرد. سپس به شیراز بازگشت و تا پایان عمر در این شهر ماند.

نام کوچک سادی که برگرفته از نام پدربزرگ پدری اش «مصلح» بود. سعدی در 12 سالگی پدرش را از دست داد و در برخی از آثارش به خوبی از او یاد کرده است. جالب است بدانید که سعدی خواهرزاده قطب الدین شیرازی بود. یکی از دانشمندان ایرانی قرن هفتم که نقش مهمی در گسترش حکمت، فلسفه، علوم طبیعی، هنر و پزشکی داشت.

استاد سخن در سال ۶۵۵ هجری قمری «سعدی‌نامه» یا «بوستان» را به نظم درآورد و یک سال پس از آن یعنی در سال ۶۵۶ هجری قمری «گلستان» را تالیف کرد. فاصله اندک میان نگارش بوستان و گلستان، نشان از تبحر، فرهنگ و ادب بسیار بالای این شاعر بزرگ دارد. او علاوه بر بوستان و گلستان، قصاید، غزلیات، قطعات، ترجیع‌بند، رباعیات و مقالات بسیاری نگاشت که همگی در کتاب «کلیات سعدی» جمع‌آوری شده‌اند.

سعدی بین سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۴ هجری قمری در شیراز درگذشت و آرامگاه او هم‌اکنون در شهر شیراز به «سعدیه» معروف است.

آثار سعدی شیرازی

همه آثار شیخ اجل که شامل شعر و نثر می‌شود، در کتابی به نام کلیات سعدی جمع‌آوری شده است؛ اما در این میان دو اثر او به نام‌های بوستان و گلستان در دو کتاب مستقل آمده‌اند. «بوستان» به نظم و «گلستان» به دو روش نظم و نثر مسجع تالیف شده‌اند. این دو اثر، همچون دیگر آثار سعدی، بسیار روان و ساده نوشته شده و نکات دستوری در آثار او به صحیح‌ترین شکل ممکن رعایت شده است.

بوستان یا سعدی‌نامه

بوستان اولین اثر سعدی است که تالیف آن در سال ۶۵۵ هجری قمری به پایان رسید. این کتاب که یکی از شاهکارهای ادب فارسی به شمار می‌رود، در نسخه‌های قدیمی «سعدی‌نامه» نامیده می‌شد؛ اما بعدها به بوستان تغییر یافت. سعدی، بوستان را طی سفرهای خود سرود و پس از بازگشت به وطن، آن را در اختیار دوستانش قرار داد. بوستان به نظم نوشته شده و حدودا ۴,۰۰۰ بیت شعر را شامل می‌شود. بوستان کتابی بر پایه اخلاق، تربیت، سیاست و اجتماع بوده و قالب شعری آن مثنوی است.

کتاب بوستان با یک مقدمه تقریبا طولانی آغاز و شامل ده فصل به نام‌های عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شکر، توبه و مناجات و ختم کتاب می‌شود.

گلستان

یکی از تاثیرگذارترین کتاب‌های نثر در ادبیات فارسی را می‌توان گلستان دانست. سعدی شیرازی این کتاب را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش بوستان به تالیف درآورد. گلستان به نثر آهنگین و آمیخته با نظم (نثر مسجع) نوشته شده و شامل هشت فصل به نام‌های سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت است.

سعدی در این کتاب از پرداختن به تاریخ نگاری و تذکره نویسی پرهیز کرده و تمرکز خود را بر بیان امور مربوط به زندگی و منش اشخاص گذاشته و اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگی مردم آن زمان را به زیبایی هرچه تمام‌تر به تصویر کشیده است؛ همچنین حکایت‌های کوتاه و بلند بسیاری در این کتاب آمده که خواندن هر یک از آن‌ها تجربه‌ای جدید را مقابل چشمان خواننده رقم خواهد زد.

شیوه نگارش گلستان مبتنی بر زبان عامیانه و ساده است و در آن از کلمات پیچیده و دشوار حذر شده است؛ ازاین‌رو فهم اکثر قسمت‌های آن به‌سادگی میسر است.

یکی از نخستین کتاب‌هایی که پس از ورود صنعت چاپ به ایران، با استفاده از ماشین چاپ منتشر شد، گلستان سعدی بود. این کتاب اولین بار در سال ۱۸۲۴ میلادی در تبریز به چاپ رسید.

گلستان، تقدیمی سعدی به «سعدبن ابوبکر زنگی»، ولیعهد فارس است. از دیگر آثار سعدی که به نثر نوشته شده است، می‌توان به مجالس پنجگانه، رساله عقل و عشق و نصیحه الملوک اشاره کرد.

غزلیات سعدی شیرازی

غزلیات سعدی به مجموعه شعرهایی گفته می‌شود که سعدی در قالب غزل سروده است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد که در آن‌ها به زبان سنایی و انوری توجه ویژه‌ای داشته است. بیشتر غزل‌های سعدی بر پایه عشق سروده شده و برخلاف اشعار اغلب شاعران، غزل‌های عاشقانه سعدی تا پایان، عاشقانه باقی می‌ماند. سعدی علاوه بر غزل‌های عاشقانه، غزل‌های عارفانه و پندآموز زیادی هم سروده است که بسیار زیبا و قابل تامل هستند.

در حالت کلی، غزلیات سعدی در چهار کتاب به نام‌های طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم جمع‌آوری شده است. سعدی غزلیات قدیم را در دوران جوانی سرود که سرشار از شور و شعف بود. دوران میانسالی او به سرودن بدایع و طیبات گذشت و خواتیم مربوط به دوران کهنسالی این شاعر بزرگ است. بهتر است بدانید که طیبات و بدایع از نظر هنری نسبت به دو کتاب دیگر برتری دارد.

نصیحه الملوک

محتوای این اثر سعدی در محوریت پند و اخلاق و چندین رساله دیگر به نثر در موضوعات مختلف است.

قصاید فارسی

قصاید فارسی سعدی شیرازی در ستایش پروردگار، مدح، اندرز، نصیحت بزرگان و پادشاهان قرن معاصر بوده که بسیار ارزشمند است.

هزلیات

در مجموعه آثار سعدی، سه رساله با نام‌های مطایبات، مضحکات و خبیثات به چشم می‌خورد که به مجموعه آن‌ها «هزلیات» گفته می‌شود. مطایبات، مجموعه‌ای از لطیفه‌ها و داستان‌های جنسی را شال می‌شود که در نگارش آن‌ها از الفاظ جسورانه و بی‌پروا استفاده شده است. مضحکات و خبیثات هم به زبان نثر نوشته شده‌اند. گفته می‌شود سعدی، هزلیات را به دستور عالی‌مقامان زمان خود سروده است.

مجالس پنجگانه

مجموعه مجالس پنجگانه سعدی به نثر است و به خطابه‌ها و سخنرانی‌های او اطلاق می‌شود. محتوای این اثر استاد سخن به نصحیت و ارشاد مربوط می‌شود؛ اما از نظر نویسندگی سطح بسیار پایین‌تری از گلستان دارد.

قصاید عربی استاد سخن اثر مستقلی به زبان عربی ندارد؛ اما برخی از اشعار او به زبان عربی سروده شده است. قصاید عربی سعدی شامل تعدادی قصیده، قطعه و تک بیت بوده و در سال ۱۳۹۰ در کتابی با نام اشعار عربی سعدی، به‌همراه ترجمه فارسی آن‌ها به چاپ رسید. «موسی اَسوار» مترجم ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، قصاید عربی سعدی را به نسبت شعر شعرای عرب‌زبان هم‌عصر سعدی، در جایگاه مناسبی می‌داند.

ملعمات و مثلثات و ترجیعاتپ

این آثار سعدی در قالب‌های خاصی همانند ترجیع بند سروده شده‌اند.

مراثی

مراثی شامل چند قصیده بلند در حمد و ستایش مستعصم بالله، آخرین خلیفه عباسی است که به فرمان هلاکو کشته شد. مراثی، چندین مرثیه در وصف اتابکان فارس و وزرای آن زمان می باشد.

آرامگاه سعدی کجاست؟

آرامگاه سعدی در شمال شرقی شهر شیراز استان فارس، در دامنه کوه پهندژ و در کنار باغ دلگشا واقع شده است. محل دفن سعدی یک خانقاه بود که او در سال‌های پایانی زندگی خود در آن می‌زیست و هم‌اکنون این مجموعه، «سعدیه» نامیده می‌شود.

در اطراف مقبره سعدی، آرامگاه های زیادی از بزرگان دین همانند شوریده شیرازی وجود دارد که بنا به وصیت خود در آنجا دفن شده‌اند. آرامگاه سعدی در تاریخ ۲۰ آبان سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

زمان بازدید مقبره سعدی

ساعت بازدید: شش ماهه اول سال از ساعت ۷:۳۰ تا ۲۲ – شش ماهه دوم سال ۸ تا ۲۰:۳۰

انتهای مطلب/م.ع