آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم لرستان؛ مراسم عروسی، عیدها، عزا و صنایع دستی

به گزارش پارت نیوز؛ لرستان یکی از استان های غرب کشور بوده که بر اساس یافته های تاریخی و باستان شناسی، از اولین سکونتگاه های بشر در کشور عزیزمان ایران به حساب می آید. در ادامه با آداب و رسوم مردم لرستان بیتر آشنا خواهیم شد.

لرستان یکی از استان های غرب کشور بوده که بر اساس یافته های تاریخی و باستان شناسی، از اولین سکونتگاه های بشر در ایران به شمار می آید. این استان پیشینه تاریخی بسیار غنی داشته و به همین دلیل است که یکی از چهار بخش اصلی موزه ملی کشور را از آن خود کرده است. این شهر به پاس کارنامه تاریخی درخشانش آداب و رسوم بسیار جالبی دارد؛ بنابراین اطمینان حاصل کنید که قبل از برنامه ریزی برای برگشت و تهیه بلیط هواپیما خرم آباد تهران، کرمان، مشهد و…، حداقل در یکی از این رسم های پر رنگ و لعاب شرکت کرده باشید.

آداب و رسوم مردم لرستان

مردمان قوم لر همانند دیگر اقوام ساکن ایران اتحاد بسیار خاصی دارند. آن ها فارغ از تفاوت نظرها و اختلافات عقیدتی، در مشکلات و سختی ها پشتیبان یکدیگر بوده و تلاش می کنند که با انسجام و یک پارچگی سختی های پیش رو را از میان بردارند؛ بنابراین می توان اذعان کرد که مردمان این شهر حفظ یک پارچگی و اتحاد در فرهنگ خود را بسیار مهم می شمارند و تلاش می کنند که این ویژگی ها را به نسل های بعدی خود نیز انتقال دهند.

آداب و رسوم مردم لرستان در شب یلدا

به شب یلدا در لهجه و زبان عامیانه لری «شُو چِله» گفته می شود. آداب و رسوم این شب در لرستان خاص و گسترده است. غذاهای سرو شده در این شب تفاوت های زیادی با خوراکی های مرسوم در دیگر شهرها دارند. مردم لرستان در شب یلدا به طبخ مفصل غذاهایی همچون خورش سبزی، کباب بوقلمون،‌ کباب گوسفند و سبزی پلو با ماهی می پردازند.

آجیل مخصوص این شب «گَنم شیر» نام داشته از ترکیب گندم در شیر خیسانده شده، نمک و زردچوبه تهیه می شود. در کنار گنم شیر نیز انواع مغزیجات مانند شاه دانه، گردو، پسته و… تفت داده شده و سرو می شوند. یکی دیگر از رسوم رایج و قدیمی در شب یلدا لرستان، شاهنامه خوانی است. مردم این شهر همواره تلاش کرده اند که این رسم منحصر به فرد و دوست داشتنی را به نسل های بعدی خود منتقل کنند.

در کنار شاهنامه خوانی، رسوم دیگری همچون گرفتن فال حافظ و خواندن اشعار آن نیز در این شب بسیار رایج است. لرستانی ها به فالی که در شب یلدا گرفته می شود فال «چِل سِرو» می گویند. مردم این شهر در شب چله به خانه بزرگان می روند و به شب زنده داری می پردازند. اگر قصد سفر به لرستان را دارید، برنامه ریزی برگشت خود را به گونه ای انجام دهید که قبل از تهیه بلیط هواپیما خرم آباد تهران، اصفهان، ‌شیراز و… در مراسم زیبا و پررنگ و لعاب شب یلدا لرستان شرکت کنید.

آداب و رسوم عید نوروز در لرستان

عید نوروز یکی از مهم ترین اعیاد برگزار شده در لرستان بوده که به شکلی گسترده و با آداب و رسوم خاص برگزار می شود. آداب و رسوم مربوط به عید نوروز با مراسم «گَردیله» آغاز خواهد شد. در زبان لری به اصطلاح گردگیری، گردیله گفته می شود. این مراسم در اول اسفندماه و با قرار دادن سه وسیله چراغ، کاسه آب و قرآن آغاز شده که هر کدام از این وسیله ها معنای خاص خودشان را دارند:

کاسه آب: مظهر روشنایی و پاکی
چراغ: نماد فرار از تاریکی و سرمای زمستان
قرآن کریم: تمسک جستن از خداوند در شروع تمامی کارها

مردم لرستان در ۱۵ اسفند سبزه کاشته و از آن تا پایان تعطیلات نوروز به شکل ویژه ای مراقبت می کنند؛ زیرا سبزه را نماد برکت می دانند و با این کار رزق و روزی بیشتری را برای خانواده خود از خداوند می خواهند؛ بنابراین اگر در اسفندماه با رزرو بلیط هواپیما داخلی به این شهر سفر کردید، از دیدن سبزه های متعدد و بزرگ در بخش های مختلف هتل خود تعجب نکنید.

روز ۲۶ اسفند در لرستان،‌ روز «الفه» نامیده می شود. در این روز مردم لرستان بر سر مزار مردگان خود می روند و بعد از تمیز کردن سنگ قبور آن ها، به خیرات حلوا می پردازند. یکی دیگر از آداب و رسوم جالب فرهنگ مردم لرستان در عید نوروز،‌ باز گذاشتن درب خانه هنگام تحویل سال است. آن ها معتقدند بابا نوروز که در گویش محلی به آن «باوُ نوروز» گفته می شود، به خانه قدم گذاشته و برکت را بین اعضای خانواده تقسیم می کند. حتی اگر چند متر برف هم باریده باشد، ‌لرستانی ها درب خانه های خود را به هنگام تحویل سال نمی بندند.

آداب و روسم عروسی در لرستان

قوم لر یکی از قدیمی‌ترین مردمان ایرانی و از اصیل‌ترین اقوام باستانی ایران هستند و به همین دلیل آداب و رسوم سنت‌های آنها ریشه در ایران باستان دارد. اگر شما با این آداب و رسوم آشنا باشید، می‌توانید فکر کنید که از سنت‌های گذشته در ایران قدیم اطلاعات خوبی دارید.

یکی از این مراسم مهم که در میان مردم ایران و قوم لر اهمیت ویژه‌ای دارد، عروسی است. آیا می‌دانید عروسی در لرستان دارای چه آداب و رسومی است؟ در ادامه به صورت مرحله به مرحله نحوه برگزاری عروسی در استان لرستان و بین مردم غیور لر زبان خواهیم پرداخت.

ناف‌بر

بر طبق باورهای سنتی و مانند نقاط مختلف ایران، در لرستان نیز بر این باورند که عقد دخترعمو و پسرعمو در آسمان بسته شده است و ازدواج فامیلی در اینجا رواج دارد. بنابراین در فامیل، همان اوایلی که دختری به دنیا می‌آید، او را برای پسری از فامیل دسگیرو یا نامزد کرده و به این کار ناف‌بر یا نافه‌بر می‎گویند.

ممکن است یک دختر و پسر از فامیل را چند سال بعد از تولد برای هم نشان کنند. این دختر و پسر ممکن است دخترعمو و پسرعمو، دختردایی پسرعمه و برعکس باشند و یا مادرانشان با هم خواهر بوده و با هم دخترخاله، پسرخاله باشند. به این ترتیب سرنوشت زندگی این افراد از همان روزهای اول توسط پدران و مادرانشان مشخص می‌شود. پس از این نامزدی، خانواده‌ی پسر گوسفندی به خانه‌ی دختر برده و جشنی برپا می‌کنند. از همان زمان دختر توسط داماد تامین می‌شود.

کار کیخایی

یکی دیگر از سنت‌های عروسی در لرستان مانند تمام نقاط ایران مراسم خواستگاری است اما این خواستگاری در استان لرستان آداب ویژه‌ی خود را دارد. خواستگاری در میان لرها کار کیخایی نام دارد. پیش از رفتن برای خواستگاری، به «سرنجه‌گیرو» دست می‎زنند، یعنی عروس آینده را زیر نظر می‎گیرند. برای این کار چند نفر از خانواده‌ی داماد به منزل عروس رفته و او را می‌بینند و اگر غریبه باشند، با خانواده‌ی او آشنا می‌شوند.

پس از این کار نوبت به گفتگوی دو پدر می‌شود و پس از اینکه خانواده‌ی عروس رضایت خود را برای مراحل اولیه اعلام کردند، خانواده‌ی داماد به کارکیخایی می‌روند. اگر دختر و پسر از قبل برای هم نافه‌بر نشده باشند، باز هم احتمال خیلی زیاد دارد که با هم قوم‌وخویش باشند و بنابراین، معمولاً جواب خواستگاری در همان شب داده می‌شود.

خرج بُرون

یکی دیگر از آداب و رسوم عروسی در لرستان مراسم خرج بُرون است. در این رسم، همه‌ی اقوام نزدیک عروس و داماد در خانه‌ی عروس جمع می‌شوند و مخارج عروسی و جهیزیه را تعیین می‌کنند. این سنت قدیمی بسیار عالی، باعث می‌شود که هیچ فشار اقتصادی‌ای به خانواده‌ی عروس و داماد وارد نشود و همه‌ی فامیل در امر ازدواج دو جوان مشارکت داشته باشند و به اصطلاح گوشه‌ی کار را بگیرند.

از قدیم رسم بوده که مبلغی را به عنوان شیربها به مادر عروس که زحمت بزرگ کردن دخترش را بر عهده داشته، بدهند. در شب خرج برون، مقدار شیربها، مهریه، مخارج عروسی و جهیزیه، همه روی کاغذی که سیاهه نام دارد لیست می‌شود. مکتوب کردن تمامی مخارج عروسی، سنت جالبی است که باعث می‌شود هر دو طرف و همه‌ی خانواده‌ها تعهد رسمی‌تری نسبت به مسائل مالی عروسی داشته باشند.

دس بوسو

چند روز قبل از مراسم عقد، خانواده‌ی داماد به همراه بزرگ‌ترهای فامیل، برای دس بوسو به منزل عروس رفته می‌روند. آنها برای آخرین بار از پدر عروس اجازه می‎گیرند که دختر او را به همسری داماد قبول کنند. بعد از این که پدر عروس اجازه داد، داماد یا برادرش برخاسته و دست پدر عروس را می‌بوسند. این مراسم آخرین عهد و قرار پیش از عقدکنون است و همه با شادی برای روز عقد آماده می‌شوند.

عقدکنون

ممکن است مراسم عقدکنون قبل از عروسی و در یک روز جداگانه انجام شود تا عروس و داماد به هم محرم شوند و خود را برای زندگی مشترک و رفتن زیر یک سقف آماده کنند. معمولاً عقدکنون چند روز بعد از خرج برون و در خانه‌ی عروس انجام می‌شود. روز قبل از عقد خانواده‌ی داماد هدایایی از مواد غذایی گرفته تا گوسفندی حنا زده را به خانه‌ی عروس می‎برند. آنها این کار را با ساز و دهل و اسفند دود کردن انجام می‌دهند.

به این هدایا آووعظیفه گفته می‌شود. سپس در خانه‌ عروس و بعد از ناهار، مراسم عقد برپا می‌شود و دختر پس از سه بار پرسش و گرفتن زیرلفظی از آقای داماد جواب بله را به عاقد داده و به صورت رسمی به همسری داماد در می‌آید.

شب حنابنو

یکی دیگر از مراسم عروسی در لرستان شب حنابنو یا حنابندان است. این مراسم شب پیش از عروسی در خانه‌ی عروس جشن گرفته می‌شود که در آن خانواده‌ی داماد هدایایی را برای خانواده‌ی‌ عروس می‌برند. این هدایا که می‌توانند کفش، لباس، روسری، لوازم آرایش و چیزهای دیگر باشد، کادوپیچ شده و روی سینی یا مجمعه گذاشته شده و توسط طبق‌کش‌ها با رقص و ساز و آواز به خانه‌ی عروس برده می‌شود. در این مراسم در دستان عروس و داماد حنا گذاشته می‌شود و به عروس طلا هدیه می‌دهند.

آماده شدن عروس و داماد برای عروسی در لرستان

جشن عروسی در لرستان چه در روز انجام شود و چه در شب، دارای آداب و رسومی مخصوصی است که از روز آغاز می‌شود که همان آماده شدن عروس و داماد است. داماد در این روز به همراهی برادرانش و پسران جوان مجرد، آماده می‌شود. این آماده شدن به همراه رقص و پایکوبی است.

آماده شدن عروس هم توسط خواهرانش و خواهران داماد انجام می‎گیرد. از آنجا که همگی برای شادی و سرور لباس می‌پوشند و آماده می‌شوند، به هنگام این کارها بزن و بکوب و آواز و سرودخوانی همراه است.

مراسم عروسی

مراسم عروسی ممکن است به صورت جداگانه و یا مختلط برگزار شود. در مراسم جدا زنان با خواندن آواز محلی به نام هِوِلَه فضا را شاد می‌کنند. مجلس عروسی سراسر رقص و پایکوبی است و جوانان با نوای ساز و دهل می‌رقصند. رقص‌های محلی در مراسم عروسی در لرستان دوپاه سه‌پا، سنگین سماع و … است که با دستمال انجام می‌شود. هم‌چنین زنان و مردان دست در دست یا جدا جدا با موسیقی محلی، رقص‌های گروهی انجام می‌دهند.

چوب‌بازی نیز ممکن است انجام شود. یکی دیگر از کارهایی که در این مراسم انجام می‌شود شلیک تیر هوایی است که از جانب خانواده ی داماد انجام می‌شود. معمولاً غذای عروسی بز برنج نام دارد که به صورت سینی در میان افراد بخش می‌شود.

عروس‌بَرو

بردن عروس به خانه‌ی داماد عروس‌بَرو نام دارد که در آن خانواده‌ی عروس از دخترشان خداحافظی می‌کنند. برادر عروس در این مراسم درون یک پارچه‌ی قرمز نبات قرار داده و دور کمر عروس می‌بندد. شاباش و پول زیادی را به لباس عروس وصل می‌کنند و به این ترتیب عروس سر خانه و زندگی خودش می‌رود.

دوما سلام، مادرزن سلام

این رسم یکی از کارهایی است که پس از عروسی در لرستان انجام می‌شود. فردای عروسی، خانواده‌ی عروس برای این زن و شوهر جوان صبحانه، ناهار و شام آورده و این کار را تا مدت سه شبانه روز انجام می‌دهند. آنها هم‌چنین برای عروس کاچی درست می‌کنند که همان حلوای رقیق و مقوی است. لرها به کاچی جوجوش می‌گویند. از سوی دیگر داماد به خانه‌ی پدر و مادر همسر خود می‌رود و دست پدرزن و مادرزن خود را می‌بوسد و آنها نیز به او هدیه‌ می‌دهند.

پاتختی

در گذشته رسم بود که مهمانان نزدیک، فردای عروسی برای عروس و داماد در مجمعه‌هایی هدیه می‌فرستاندند و به این ترتیب شادی خود را به آنها نشان می‎دادند. اما جدیداً مانند رسم پاتختی که در جاهای دیگر ایران نیز مرسوم است، زنان در سومین روز عروسی، به خانه‌ی عروس و داماد رفته و هدیه می‌دهند در این مراسم نیز زنان با خواندن هوله به پایکوبی و شادی می‎پردازند.

پاگشا

یکی دیگر از آداب عروسی در لرستان پاگشا است. این مراسم که یک هفته بعد از عروسی برگزار می‎شود، به دعوت خانواده‌ی عروس انجام شده و در آن خانواده‌ی عروس، خانواده‌ی داماد را به همراه عروس و داماد دعوت کرده و مهمانی می‌گیرند.

سوغات و صنایع دستی استان لرستان

بخش بزرگی از آداب و رسوم و فرهنگ هر جامعه را صنایع دستی و سوغات آن تشکیل می دهد. ترخینه یکی از خوراکی های محلی لرستان است که از ترکیب دوغ، جو و گندم تهیه می شود. از دیگر سوغاتی های مشهور لرستان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عسل
• روغن حیوانی
• کاک
• نان ساج
• شیرینی آردی
• انواع حلوا
• برساق (شیرینی مخصوص عید نوروز)
• چزنک رغو
• گوشت اُو

صنایع دستی استان لرستان

از جمله صنایع دستی لرستان نیز می توان به ورشو سازی، جاجیم بافی، نمدمالی، حصیر بافی و… اشاره کرد.

عزاداری امام حسین در استان لرستان

با فرارسیدن ایام محرم و به‌خصوص روز عاشورا، مردم لرستان براساس رسم دیرینه خود عزای سرور و سالار شهیدان را با گِل‌مالی ( خَرَه گیری) انجام می‌دهند. گل‌مالی مردمان لر در روز عاشورا، از خاکی‌ترین آیین عاشورایی جهان حکایت دارد که اندوه‌بارترین عزاداری‌ برای پسر فاطمه (س) را به تصویر می‌کشد.

گل مالی قدمتی چند هزارساله دارد و آغاز آن را می‌توان به زمان نزاع هابیل و قابیل نسبت داد که به امر خداوند زمین را چال کرد و جسد برادرش را به خاک سپرد. در گذشته که پارچه سیاه کم بود، مردم تکه‌ای از دُور (سیاه ‌چادر) را می‌بریدند و روی شانه‌ خود می‌گذاشتند. سپس گِل درست می‌کردند و روی شانه‌هایشان می‌مالیدند، به این نشانه که جسم ما از خاک است و به خاک برمی‌گردد.

پنجشنبه آخر سال در لرستان

سر زدن به اموات در پنج شنبه های آخر سال: همانند سایر نقاط کشور این قوم هم عید رقیب را گرامی می‌دارند و در پنج شنبه آخر سال به سر مزار اموات می‌روند.

انتهای مطلب/م.ع