معرفی لباس محلی مردم گیلان؛ سفری به دنیای رنگارنگ و سنتی
لباس محلی مردم گیلان یکی از زیباترین و رنگارنگ‌ترین لباس‌های سنتی ایرانی است که با تاریخ چند هزار ساله خود، نمادی از فرهنگ غنی این منطقه به شمار می‌رود.
به گزارش پارت نیوز؛ لباس محلی مردم گیلان با رنگ‌های شاد و طراحی‌های خاص خود، فرهنگ پرجنب‌وجوش این استان را به نمایش می‌گذارند. در رنگ‌ها و طرح‌های لباس محلی هر منطقه، فرهنگ و تاریخ آن نهفته است. با بررسی جزئیات این لباس‌ها می‌توان به درک عمیق‌تری از ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی هر منطقه دست یافت.
فهرست
معرفی لباس محلی مردم گیلان
با جغرافیا و آب‌وهوای منحصر به فرد گیلان، این استان طیف متنوعی از لباس‌ها را ارائه می‌دهد که از رنگ‌های روشن در مناطق ساحلی تا رنگ‌های ملایم در روستاهای کوهستانی متغیر است. در این مطلب به اجزای مختلف لباس محلی گیلان زنان و مردان، انواع لباس در مناطق مختلف گیلان و تاریخچه خواهیم پرداخت.
معرفی اجزای لباس محلی زنان گیلان
لباس زنان گیلانی با ترکیبی از رنگ‌های طبیعی و تزئینات چشم‌نواز، نمادی از زیبایی و روحیه فرهنگ این منطقه است. این لباس‌ها با طراحی خاص و متناسب با نوع معیشت و ارتباط نزدیک مردم با طبیعت، در جشن‌های عروسی و روستاهای گیلان همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لباس محلی زنان گیلان شامل روسری، پیراهن، جلیقه، شلیته و چادر است که از پارچه‌های محلی تهیه می‌شود. این پوشش سنتی با طراحی خاص خود به‌ویژه در مناطق روستایی و کوهستانی برای راحتی و تطابق با شرایط آب و هوایی این مناطق مناسب است.
روسری و سربند
روسری و سربند از اجزای اصلی لباس زنان گیلانی هستند. زنان گیلانی از دو سربند استفاده می‌کنند: یکی در زیر (لچک) و دیگری بر روی آن (دستمال). لچک یا مندیل به عنوان پوشش زیرین، مزین به حاشیه‌دوزی یا سکه‌دوزی است و بر روی آن یک روسری سفید قرار می‌گیرد. نام‌های مختلفی برای دستمال در نواحی مختلف گیلان وجود دارد.
در ماسال «بنشه دسمال»، در تالش «سرا بست»، در گرگانرود و خوشابر «سر دستمال» و در ناحیه و سرود «تونه دسمال» نامیده می‌شود. در جلگه‌های گیلان نیز این دستمال‌ها با نام‌های روسری دستمال، پیله دسمال و سرفود شناخته می‌شوند و معمولاً رنگ آنها سفید است.
پیراهن
پیراهن بالاپوش زنان گیلانی است که در گویش تالشی به آن “شسی” و در شرق و جلگه تالش “جمه” می‌گویند. این پیراهن دو چاک در دو طرف دارد و اندازه چاک و بلندی آن که معمولاً روی تنبان می‌آید، در بخش‌های مختلف گیلان متفاوت است. پیراهن‌ها با یراق‌دوزی و چرخ‌دوزی با نخ‌های رنگی تزئین می‌شوند و در روز عروسی یا مهمانی‌ها از پارچه‌ای با «پاچال» و ابریشم خام بافته شده پوشیده می‌شود.
پیراهن زنان شرق گیلان متنوع‌تر از پیراهن غرب گیلان است و ممکن است جلو بسته یا دارای چاپ پهلو باشد. پیراهن بانوان املشی به نام “چابکی” معروف است و پیراهن مرسوم در پاشاکی خرارود، با چرخ‌دوزی و پارچه بافته شده با «پاچال» و ابریشم خام، برای مراسم‌های ویژه استفاده می‌شود.
جلیقه
جلیقه از پوشش‌های متداول بانوان گیلان است که در ناحیه غرب گیلان به نام جلخته و نیفتنه، در شرق گیلان به نام جرقده یا جرزقه و در جلگه‌های گیلان به نام‌های جلقته، جلتقه، جلخته و جلخده شناخته می‌شود. این جلیقه جلو باز با یقه هفت، سه دکمه و سه جیب در طرفین دارد و سگک پشت آن قابلیت تنظیم اندازه را فراهم می‌کند.
جلیقه معمولاً روی پیراهن پوشیده می‌شود و جنس آن بسته به وضعیت مالی متفاوت است. در نواحی جلگه‌ای به صورت ساده و در مناطق کوهستانی با سکه‌دوزی و چرخ‌دوزی رنگی تزئین می‌شود.
شلیته
دامن شلیته یا کوتاه تومان (تنبان) دامنی کوتاه و پرچین است که به آن “گرد تومان” نیز می‌گویند. در مرکز و شرق گیلان، دامن بلند چین‌دار به نام “دراز تومان” شناخته می‌شود، در حالی که در غرب گیلان تالشی‌ها به آن “شلار” می‌گویند.
شلیته، دامن چین‌چینی گشاد با تزئینات رنگارنگ افقی است و معمولاً روی شلوار گشاد با دمپای تنگ پوشیده می‌شود. این دامن در مازندران به عنوان مهم‌ترین عضو لباس محلی زنانه شناخته می‌شود و معمولاً از ابریشم، نخ پنبه یا کتان ظریف ساخته می‌شود. امروزه برای دور کمر دامن از کش استفاده می‌شود، در حالی که در گذشته از نوار کتانی یا بند نخی بهره می‌بردند.
چادر شب
چادرشب، که در گویش محلی به آن «چارشو» و در برخی مناطق «کمردبله» گفته می‌شود، یکی از اجزای سنتی لباس زنان گیلانی است. این پوشش از پارچه‌ای با رنگ زمینه قرمز و طرح‌های مختلف بافته می‌شود. در شرق گیلان، چادرشب جایگزین پارچه چادرنمازی شده و به عنوان جزء مهمی از صنایع دستی منطقه شناخته می‌شود.
چادرشب که در گذشته با نخ ابریشم بافته می‌شد، امروزه بیشتر از نخ‌های رنگی به شکل چهارخانه بافته می‌شود. این پوشش برای گرم نگه‌داشتن کمر و جلوگیری از کمردرد در هنگام کارهای کشاورزی مانند چیدن برگ سبز چای، نشاء، وجین و مرکبات استفاده می‌شود. همچنین، زنان گیلانی از چادرشب برای بستن کودکان خود به پشت هنگام کار بهره می‌برند.
چادرشب‌ها به‌ویژه طرح‌دار برای جهیزیه عروس استفاده می‌شود و طرح‌های متنوعی مانند طرح بز کوهی، مرد اسب سوار، میز، قندان، چنگال و ماکو در آنها دیده می‌شود.
الجاقبا
الجاقبا، پوششی است که زنان در کوهستان‌های شرقی گیلان و منطقه قاسم‌آباد از آن استفاده می‌کنند. این پوشش از پارچه‌های مخمل یا چادرشب دوخته می‌شود. الجاقبا به‌عنوان یک لباس سنتی در این مناطق کاربرد دارد و طراحی آن به‌گونه‌ای است که مناسب شرایط آب و هوایی کوهستانی و نیازهای فرهنگی زنان این مناطق باشد.
معرفی اجزای لباس محلی مردان گیلان
لباس محلی مردان گیلان شامل پیراهن بلند و شلوار گشاد از پارچه‌های محلی است که معمولاً با جلیقه و کلاه‌گیس تکمیل می‌شود. این پوشش سنتی به‌ویژه در مناطق روستایی و کوهستانی برای راحتی و سازگاری با شرایط آب و هوایی محلی طراحی شده است.
چوخا یا کت
مردان گیلانی و تالش از کت پشمی به نام چوخه یا چوخا استفاده می‌کنند که از پشم بز تهیه شده است. این کت معمولاً دارای طراحی ساده و یقه‌برگردان است و در روزهای سرد و شب‌های سرد برای حفظ گرما در مناطق کوهستانی و سردسیری به کار می‌رود.
پیراهن نخی
مردان گیلانی معمولاً زیر کت‌های پشمی یا جلیقه‌های خود پیراهن‌های نخی با رنگ‌های روشن، به‌ویژه قرمز تند یا کمی روشن‌تر، می‌پوشند. این پیراهن‌ها بدون یقه و با آستین‌های راسته است. بدون مچ طراحی شده‌اند و اندازه آنها بلند نیست.
پیراهن‌ها همچنین دارای چاکی در قسمت راست سینه هستند و به‌عنوان لایه‌ای سبک و خنک برای روزهای معتدل و گرم‌تر عمل می‌کنند، در عین حال هماهنگی با لباس‌های محلی گیلان را حفظ می‌کنند.
شلار
شلوار پشمی ساده‌ای است که مردان گیلانی به رنگ‌های سیاه، شیری یا فلفلی می‌پوشند و دارای دمپای تنگ است. دمپای شلار برای پیرمردان به صورت لوله‌ای ساده و برای جوانان دکمه‌ای طراحی شده است.
انواع شلوارهای محلی گیلان:
- شلوار چروداری: از پارچه‌های دست‌بافت ساخته شده و در قاسم‌آباد دوخته می‌شود.
- شلوار قدک: نخی و معمولاً در رودبارسر دوخته می‌شود، رنگ‌های رایج آن مشکی یا سرمه‌ای است.
- تنگ تومان: شلواری تنگ که در فعالیت‌های کشاورزی و جنگلی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در غرب و شرق گیلان متداول است.
- دیج: شلوار تنگ و چسبانی با کمر کش‌دار که به نام‌های مختلفی مانند شلوار پیش پولوک و شلوار جلو دکمه‌دار نیز شناخته می‌شود. این شلوارها به مرور با سه دکمه و کمربند طراحی شدند.
جلیقه
مردان گیلانی جلیقه‌ای به نام «جلقته» یا «جلقده» می‌پوشند که در تمامی فصول سال استفاده می‌شود. برای فصول پاییز و زمستان، جلیقه‌ها از جنس شال بافته می‌شوند، در حالی که برای بهار و تابستان از پارچه‌های نازک‌تر استفاده می‌شود.
این جلیقه‌ها علاوه بر حفظ گرما در فصول سرد، به‌عنوان بخشی از لباس محلی گیلانی به‌ویژه در فعالیت‌های روزمره کاربرد دارند.
کلاه
کلاه‌های مردان گیلانی از انواع مختلفی تشکیل شده که بسته به فصل و منطقه استفاده می‌شود:
- کلاه نمدی: از نمد یا پشم حلاجی شده ساخته می‌شود و برای فصل زمستان مناسب است.
- پوستین کلاه: از پوست بره تهیه می‌شود و برای رمه‌گردانان و در شرایط سرد استفاده می‌شود.
- کلاه ترک‌دار یا چهارگوش: تابستانی و از پارچه سفید دوخته می‌شود.
- کلاه چالگیزی: مخصوص نواحی کوهستانی هشتپر است.
- کلاه عرق‌چین: توری و سفید رنگ، مناسب فصل تابستان و استفاده هنگام خواب.
- نمت کلاه: نمدی، به شکل تخم‌مرغی و مخصوص روز عروسی، با رنگ خردلی روشن.
- شب کلاه: از پشم ساخته شده و به فرم کاسه‌ای، مخصوص استفاده در خانه یا هنگام خواب.
- کلاه گوشی: دارای لبه برگشته در قسمت پشت و دو گوش است.
- کلاه سنگسری: پشمی با روزنه‌هایی برای تهویه بهتر.
این کلاه‌ها، بسته به شرایط آب و هوایی و فعالیت‌های روزمره، طراحی و استفاده می‌شوند.
شال
شال کمر، پارچه‌ای دست‌بافت و رنگین با نقوش هندسی است که به طور معمول در جشن‌ها و عروسی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مردان گیلانی در این مناسبت‌ها شال پهنی را دور کمر خود می‌پیچند.
پای افزار
چوموش، که به فارسی «چموش» نیز نامیده می‌شود، نوعی پای‌افزار از جنس چرم است که بیشتر در مناطق کوهستانی گیلان مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر چوموش، مردان گیلانی از پای‌افزارهای دیگری مانند ارسی، چاروق، گیوه، پوتین گالش، چکمه، چوکوتور (چیکتور) و کفش چوبی یا کتله (دمپایی محلی) بر اساس موقعیت استفاده می‌کنند.
باشلاق
باشلاق نوعی پوشش است که چوپانان تالشی به تن می‌کنند. این پوشش بلند، که از پارچه‌های بافته شده از پشم شال تهیه می‌شود به‌گونه‌ای طراحی شده که آب را عبور نمی‌دهد و در برابر صاعقه نیز محافظت می‌کند.
باشلاق علاوه بر این که نیازهای روزمره چوپانان مانند زیرانداز و روانداز را تأمین می‌کند باید از آنها در برابر پدیده‌های طبیعی نیز محافظت نماید.
کولاگیر
«کولاگیر» و «شولا» دو نوع پوشش سنتی چوپانان هستند. «کولاگیر» پوششی کوتاه است که در طول روز استفاده می‌شود، در حالی که «شولا» پوششی نیمه‌بلند است که در شب به کار می‌رود. هر دو این پوشش‌ها از نمدمالی تهیه می‌شوند.
انواع لباس در مناطق مختلف گیلان
لباس‌های محلی گیلان به سه بخش شرقی (قاسم آباد)، غربی (تالشی)، مرکزی (رسوخی) و دیلمانی تقسیم می‌شود. بلندی پیراهن و شلیته در هر بخش متفاوت است، به‌طور مثال، در غرب گیلان، لباس‌ها در هشتپر بلندتر و در ماسال کوتاه‌تر تا بالای زانو هستند. در گذشته، لباس‌های یک روستا مشابه بود و تفاوت‌های اجتماعی به جنس، تعداد و دفعات پوشیدن لباس‌ها بستگی داشت.
لباس محلی قاسم آباد
لباس قاسم آبادی یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین لباس‌های محلی ایران است که در شرق گیلان استفاده می‌شود و در جشنواره‌های بین‌المللی مد جوایز متعددی کسب کرده است. لباس قاسم آبادی با رنگ‌های شاد و روشن، دامن بلند و چین‌دار، و تزئینات سکه‌ای بر روی روسری یا کلاه، جلیقه و دامن آن شناخته می‌شود.این لباس شامل پیراهن، دامن با پارچه ساده یا گل‌دار، جلیقه سکه‌دوزی شده و چادر شب (کمرپیچ) است.
لباس مردانه قاسم آبادی شامل شلوار مشکی، پیراهن قرمز و جلیقه مشکی است. پایین شلوار و یقه پیراهن معمولاً با نواردوزی‌های رنگی تزئین می‌شود، که با رنگ مشکی جلیقه هماهنگی خاصی ایجاد می‌کند. کلاه با گلدوزی‌های رنگی، نیز بخش جدانشدنی این لباس محلی است.
لباس تالشی
لباس محلی تالشی، که مربوط به غرب استان گیلان است، زیبایی‌های طبیعت این منطقه را به نمایش می‌گذارد و از زمان‌های کهن به نسل‌های بعدی منتقل شده است. این لباس شامل روسری بلند سفید، پیراهن بلند تا مچ پا، جلیقه کوتاه با رنگ متضاد و دامن چین‌دار یا ساده است. برخی زنان تالشی زیر دامن خود شلواری به نام پاچامه می‌پوشند. طراحی لباس تالشی نسبت به دیگر نقاط گیلان ساده‌تر است و فاقد دامن چین‌چین، نواردوزی و سکه‌دوزی است.
لباس مردانه تالشی شامل شلوار پفی، پیراهن سفید با جلیقه مشکی، کمربند پشمی و کلاه نمدی است. در فصل‌های سرد، مردان تالشی از کت چوخا با یقه برگردان برای حفاظت در برابر سرما استفاده می‌کنند. جوراب‌های پشمی با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف به لباس مردان تالشی افزوده شده است تا از سرمای ارتفاعات محافظت کند. طراحی لباس محلی تالشی نسبت به سایر نقاط گیلان ساده‌تر و متناسب با آب‌وهوای سردتر این منطقه است.
لباس رسوخی
لباس رسوخی، که یادگاری از دوران قاجار است، در مرکز گیلان به ویژه در شهر ماسوله رایج است و شباهت زیادی به لباس قاسم آبادی دارد. این لباس زیبا و رنگارنگ شامل شلوار، پیراهن قرمز با پارچه تزئینی دور آن، جلیقه و کلاه کاسه‌ای شکل است. لباس رسوخی به‌ویژه در میان زنان بومی ماسوله محبوب است و نشان‌دهنده روحیه شاداب و پرطراوت مردم گیلان است.
لباس دیلمانی
لباس‌های دیلمانی، همچون سایر لباس‌های شمال ایران، زیبایی خاصی دارند. این لباس‌ها با استفاده از دوخت‌های ابتدایی با نخ‌های رنگی و طرح‌های گل‌وگلدان، ماه و ستاره و زیگزاگ که در معماری ایران به کار می‌روند تزئین می‌شوند. دامن زنانه دیلمانی معمولاً از پارچه مخمل دوخته شده و به تزیینات سکه نیز مزین است.
تاریخچه لباس محلی مردم گیلان
پوشاک سنتی گیلان با قدمتی به ۴۰۰۰ سال پیش، در نور چراغعلی تپه رستم‌آباد (مارلیک) رودبار و آثار مفرغی کشف شده، به وضوح نمایان است. یکی از این آثار، تصویر بانوی گیلک با روسری بزرگ و پیشانی‌بند است که به نحوی پیچیده و خاص پوشیده شده است. پوشاک مردان باستانی گیلان شامل کلاه نمدی، پیراهن آستین کوتاه و دامن کوتاه با کمربند پهن بوده است.
بر اساس تحقیقات، شکل و تنوع لباس‌های محلی گیلان در بسیاری از موارد مشابه گذشته باقی مانده است، اما تغییراتی در یراق‌دوزی و استفاده از رنگ‌های صنعتی به جای رنگ‌های طبیعی مشاهده می‌شود.
کریستین برومبرژه، مردم‌شناس فرانسوی لباس سنتی حاشیه دریای کاسپین را نشانه‌ای از خلاقیت و سبک زندگی آزادانه این ناحیه می‌داند. یونس هانوی، جهانگرد، اشاره می‌کند که در این بخش از ایران زنان روستایی معمولاً صورت‌هایشان را نمی‌پوشانند و پوشاک نشان‌دهنده اندیشه، سلیقه و ارتباط مردم با طبیعت است.
در گذشته، لباس محلی در گیلان به شدت مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنان در حال حاضر، رنگ‌های شاد و متنوع در پوشش مردم این منطقه نشان‌دهنده روحیه شاد و فرهنگ غنی آنها است. این تنوع و جذابیت در لباس‌های محلی گیلان، تحت تأثیر شرایط آب‌وهوایی، سبک زندگی و طبیعت منطقه طراحی شده و به خوبی حفظ شده است.
حرف آخر:
لباس های محلی مردم گیلان بخشی بی‌نظیر و پرجنب‌وجوش از فرهنگ ایرانی هستند که نمایانگر تاریخ و تنوع طولانی این منطقه‌اند. این لباس‌های سنتی که هنوز در برخی مواقع پوشیده می‌شوند، حس قوی هویت و افتخار مردم به میراث فرهنگی خود را به نمایش می‌گذارند. رنگارنگ و چشم‌نواز، این لباس‌ها از روحیه نشاط‌بخش مردم و زیبایی طبیعت گیلان الهام گرفته‌اند و تجسمی هیجان‌انگیز از فرهنگ ایرانی را ارائه می‌دهند.
از شما دعوت می‌کنم نظرات و پیشنهادات خود را در مورد این لباس‌های محلی با ما به اشتراک بگذارید و به معرفی و نمایش بیشتر فرهنگ غنی کشورمان کمک کنید.
انتهای مطلب/ن.پ
