همه‌چیز درباره باغ دولت آباد یزد؛ آشنایی با تاریخچه و معماری
اگر به دنبال تلفیقی چشم‌نواز از معماری ایرانی، طبیعت کویری و تاریخ کهن هستید، باغ دولت آباد یزد یکی از درخشان‌ترین گزینه‌هاست. این باغ تاریخی با بادگیری بلند، درختانی سرسبز و طراحی هوشمندانه، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری یزد بلکه نمادی از هنر و خلاقیت معماران ایرانی در دل کویر است.
به گزارش پارت نیوز؛ باغ دولت آباد یزد یکی از مشهورترین و زیباترین باغ‌های ایرانی است که در دل کویر، شکوه طبیعت و هنر معماری را به نمایش گذاشته است. این باغ تاریخی که قدمتش به دوران زندیه بازمی‌گردد، با بادگیر معروف خود، نه‌تنها در ایران بلکه در سطح جهانی شناخته شده است. باغ دولت آباد یزد نمونه‌ای کم‌نظیر از هوشمندی ایرانیان در سازگاری با اقلیم گرم و خشک یزد به شمار می‌رود. در این مقاله قصد داریم سفری به دل این باغ رویایی داشته باشیم و شما را با بخش‌های مختلف، تاریخچه، معماری و نکات مهم بازدید از آن آشنا کنیم.
فهرست
باغ دولت آباد یزد از گذشته تاکنون
باغ دولت آباد یزد امروزه یکی از کهن‌ترین و زیباترین باغ‌های ایرانی به شمار می‌رود که در هر گوشه‌اش، جلوه‌ای از بهشت دیده می‌شود. این باغ با شهرت جهانی خود، یکی از مقاصد محبوب گردشگری در یزد است و هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را مجذوب زیبایی‌های طبیعی و معماری سنتی‌اش می‌کند. باغ دولت‌آباد که به نام «باغ چهار منار» نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۱۶۰ هجری قمری به دستور محمدتقی‌خان بافقی ملقب به خان بزرگ و حاکم وقت یزد ساخته شد. این باغ که بیش از ۲۶۰ سال قدمت دارد، در دوران زندیه و هم‌زمان با حکومت شاهرخ میرزا و کریم‌خان زند، محلی برای سکونت خان و اجرای امور حکومتی بوده است.
هرچند طبق برخی منابع این مجموعه تاریخی باید در اختیار نوادگان محمدتقی‌خان از خاندان رحیمی قرار می‌گرفت، اما در حال حاضر اداره آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی است و مدیریت آن توسط محمدعلی معزالدینی، داماد نماینده ولی فقیه، انجام می‌شود. باغ دولت آباد یزد از دوران افشاریه و زندیه به یادگار مانده و شامل بخش‌هایی همچون عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر معروف، عمارت بهشت آیین و تالار آیینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار دو دهانه و باغ ناصر است.
در جای‌جای این باغ تماشایی، درختان سرسبز و تنومندی مانند انگور، کاج، سرو، انار و گیلاس دیده می‌شوند که چشم‌اندازی چشم‌نواز و آرامش‌بخش پدید آورده‌اند. به‌ویژه در فصل بهار، نسیم دل‌انگیز به همراه عطر گل‌های محمدی و سرخ، فضای باغ را به محیطی رویایی و فراموش‌نشدنی تبدیل می‌کند.
هدف از ساخت باغ دولت آباد یزد
محمدتقی‌خان بافقی، معروف به خان بزرگ در دوران زندیه و هم‌زمان با حکومت کریم‌خان زند، سرسلسله خاندان خوانین یزد بود. او تصمیم گرفت برای آبادانی منطقه، قناتی به طول ۶۵ کیلومتر از مهریز تا یزد احداث کند. این قنات بزرگ که «دولت‌آباد» نام گرفت، یکی از شاهکارهای مهندسی آب در زمان خود به شمار می‌رفت.
قنات باغ دولت‌آباد یزد از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفت و با رساندن آب به مناطق مختلف، نقش حیاتی در رونق کشاورزی، آبیاری زمین‌های حاصلخیز و راه‌اندازی چندین آسیاب آبی ایفا می‌کرد. پس از احداث این قنات ارزشمند و فراهم شدن شرایط زندگی در منطقه، محمدتقی‌خان تصمیم گرفت باغی باشکوه در این مکان بنا کند؛ باغی که امروز آن را با نام باغ دولت آباد یزد می‌شناسیم.
در آن زمان، باغ چهار منار در خارج از محدوده شهر یزد قرار داشت. با این حال، به دلیل پوشش متراکم درختان بلند قامت اطرافش، فضای درون باغ از بیرون قابل مشاهده نبود. با گذشت زمان و گسترش شهر، حالا باغ دولت‌آباد نه‌تنها بخشی از شهر یزد شده بلکه در قلب آن قرار گرفته و به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این شهر تبدیل شده است.
قنات‌های باغ و سیستم آب‌رسانی
عنصر اصلی باغ دولت‌آباد، آب است که حضور آن در آبنماها و حوض‌ها جلوه‌ای چشم‌نواز به باغ می‌بخشد. تأمین آب این باغ از طریق قنات دولت‌آباد انجام می‌شود. علاوه بر قنات، چاهی به عمق ۱۵۰ متر همراه با منبع آبی که به کمک گاورو در ضلع شرقی باغ و در مجاورت ساختمان خدماتی قرار دارد، در دوران خشکسالی نقش پشتیبان را ایفا می‌کرد تا همواره آب مورد نیاز حوض‌ها تأمین شود. همچنین آب‌انباری نیز برای استفاده در مواقع ضروری در نظر گرفته شده است.
آبنمای باغ دولت آباد یزد
معماری باغ دولت‌آباد به گونه‌ای طراحی شده که آب همواره در تمام بخش‌های باغ حضور دارد و این حضور، زیبایی باغ را دوچندان کرده است. آب از زیر بادگیر عمارت هشتی و از درون حوضی مرمری می‌جوشد و سپس به حوضی در میانه عمارت جریان می‌یابد.
در مقابل ارسی اتاق‌ها، سه سینه‌کبکی از جنس مرمر قرار دارد که طراحی و تراش خاص آن‌ها، موج‌هایی در آب ایجاد می‌کند و باعث می‌شود حجم آب بیشتر از میزان واقعی به نظر برسد. آب از هر سینه‌کبکی وارد یک حوض کوچک می‌شود که به آن‌ها «حوض کلگی» می‌گویند. از این حوض‌ها جریان آب به سمت آبنمای بزرگ باغ ادامه می‌یابد.
این آبنما که در محور اصلی باغ قرار گرفته، به‌گونه‌ای طراحی شده که نسبت ابعاد آن با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی هماهنگ است. به همین دلیل تصویر عمارت در آب به‌طور کامل منعکس می‌شود و جلوه‌ای چشم‌نواز می‌آفریند. در ادامه، آب از زیر عمارت سردر عبور کرده و وارد بخش «باغ بهشت‌آیین» می‌شود و در نهایت به استخری ۱۲ ضلعی در شمال عمارت می‌ریزد. سپس به سه استخر مستطیل‌شکل در دیگر نقاط باغ روانه می‌شود.
آب این استخرها نه‌تنها خیابان‌ها و آبادی‌ها را سیراب می‌کند، بلکه برای آبیاری زمین‌های کشاورزی نیز به کار می‌رود. در واقع، هدف معمار تنها تأمین آب درختان از طریق قنات نبوده، بلکه با به‌نمایش گذاشتن آب زلال در سطح زمین کوشیده است تا جان خسته ساکنان کویر را نیز طراوت بخشد.
بادگیرهای باغ دولت آباد یزد
بادگیر باغ دولت‌آباد یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد این باغ است. با ارتفاع ۳۳.۸ متر، این بادگیر بلندترین بادگیر جهان به‌شمار می‌آید. برخلاف سایر بادگیرها، این سازه شکلی مستطیل و هشت‌ضلعی دارد که به آن اجازه می‌دهد تا باد از هر جهتی که بوزد، به‌راحتی وارد دریچه‌های بادگیر شده و به سمت پایین هدایت گردد.
در انتهای بادگیر حوض آبی قرار دارد که هوشمندی طراحی این سازه را به نمایش می‌گذارد. باد گرم کویری یزد ابتدا وارد بادگیر می‌شود و از بین پره‌های چوبی آن عبور می‌کند. در این مسیر، باد بخشی از گرمای خود را از دست داده و به‌ویژه در تماس با سطح آب حوض خنک می‌شود. این روش باعث می‌شود تا بدون استفاده از انرژی‌های خارجی، یک سیستم کولر طبیعی برای خنک‌سازی هوا ایجاد گردد.
ساکنان باغ در فصل تابستان از تالار، شاه‌نشین و اتاق‌هایی که به بادگیر راه داشتند استفاده می‌کردند. به همین دلیل، ساختمان باغ دولت‌آباد به‌عنوان عمارت تابستانی شناخته می‌شد.
بناهای مختلف باغ دولت آباد یزد
باغ چهار منار با بخش‌های متنوع خود، هرکدام به‌عنوان جاذبه‌ای منحصر به فرد در نظر گرفته می‌شود. در اینجا به معرفی این جاذبه‌ها می‌پردازیم:
بخش اندرونی باغ
این قسمت از باغ به شکل مستطیل بزرگی طراحی شده که در گذشته به‌عنوان باغ خصوصی و محل اقامت حاکم و خانواده‌اش شناخته می‌شد. در این بخش، تقارن در عناصر مختلف به‌طور برجسته‌ای مشاهده می‌شود و آبنما در مرکز این فضا قرار دارد که نظم و دقت در معماری باغ را به نمایش می‌گذارد. این قسمت شامل ساختمان‌های هشتی، بهشت‌آیین با سنگ‌فرش‌های زیبا، استخرهای بزرگ، حرم‌سرا، مطبخ، اتاق‌های خادمان، اسطبل، شترخانه، اتاق زندانیان، درشکه‌خانه، برج دیده‌بانی و آب‌انبار خصوصی در قسمت غربی باغ است. در باغ‌های ترکیبی که هم سکونتگاه و هم ساختمان حکومتی دارند، بخش اندرونی از سایر بخش‌ها متمایز بوده و برای نظارت بر آن، دربان‌هایی نیز مستقر می‌شدند.
بهشت‌آیین
این بخش برای اقامت زمستانی ساخته شده و روبه‌روی هشتی قرار دارد. بهشت‌آیین مرز بین بخش‌های بیرونی و اندرونی باغ محسوب می‌شود. درختان گیلاس و انار در اطراف فضای شبدر کاشته شده بین ساختمان هشتی و بهشت‌آیین، زیبایی خاصی به این منطقه می‌بخشند.
ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
عمارت هشتی یکی از اصلی‌ترین ساختمان‌های باغ دولت‌آباد است که در انتهای محور اصلی باغ و به دیوار جنوبی متصل است. این عمارت به‌عنوان سیستم خنک‌کننده اصلی باغ عمل می‌کند و هوا را از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال می‌دهد. عمارت هشتی دو طبقه دارد و شامل شاه‌نشین با درهای مشبک و حوض مرمری، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو است. سقف این بخش از باغ با استفاده از ماسه، خاک رس، کاه و گچ ساخته شده و از درهای ارسی با شیشه‌های رنگی برای تزئین استفاده شده است. طبقه بالایی عمارت دارای تالار و ایوان است که زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
مطبخ
فضایی که در گذشته به‌عنوان مطبخ استفاده می‌شد، اکنون به یک کافه سنتی تبدیل شده است. بازدیدکنندگان می‌توانند از فضای دل‌نشین این کافه لذت برده و نوشیدنی یا وعده‌ای سبک میل کنند.
تالار طنبی
تالار طنبی یک ساختمان بزرگ است که در سمت غرب عمارت هشتی قرار دارد. این تالار به‌عنوان اقامتگاه تابستانی محسوب می‌شد و در یک طبقه ساخته شده است. شبستان‌ها و تالارهایی در دو سوی این تالار وجود دارند که از طریق درها و روزنه‌هایی به تالار طنبی راه دارند. در این تالار همچنین یک زیرزمین وجود دارد که از سمت جنوب به فضای زیر بادگیر متصل شده و به باغ می‌ریزد.
برج دیدبانی
دیواری خشتی دورتادور باغ را پوشش داده و در بخشی از آن، برجی برای دیده‌بانی ساخته شده بود. این برج در گذشته برای نظارت بر وضعیت باغ استفاده می‌شد.
بخش بیرونی باغ
در روز، باغ زیبایی خاص خود را دارد، اما در شب، منظره‌ای متفاوت و جذاب از باغ به نمایش گذاشته می‌شود. فانوس‌های درخشان که در امتداد درختان قرار دارند، روشنایی زیبایی به باغ می‌بخشند. درب ورودی اتاق‌های باغ با شیشه‌های رنگی تزئین شده که نورهای رنگی جذابی را در طول روز به نمایش می‌گذارد. درهای مشبک چوبی با شیشه‌های رنگی و آب‌نماهای عمارت اصلی، درختان توت صدساله و فضای باغ، تماماً از جاذبه‌های گردشگری این باغ هستند.
جلوخان و سردر
بخش جلوخان یا بیرونی باغ در گذشته برای استقرار کاروان‌ها، برگزاری مراسم ورزشی و امور حکومتی استفاده می‌شد. این بخش شامل تالار آیینه در سه طبقه، عمارت تهرانی، ساختمان سردر اصلی، باغ ناصر، دو برج دیدبانی، آب‌انبار عمومی و دیوان‌خانه در سمت شرقی باغ است. عمارت سردر که در باغ بهشت‌آیین قرار دارد، مرز مشترک بین دو بخش داخلی و خارجی باغ است. این عمارت در دو طبقه ساخته شده و شامل سردر، هشتی، اتاق‌های مختلف و چندین راهرو است.
آدرس باغ دولت آباد یزد
یزد، خیابان شهید رجایی، کوچه حسینیه، باغ دولت آباد
بازدید
باغ دولت آباد و زیبایی‌هایش، هر روز هفته از ساعت ۷:۰۰ صبح تا ۲۲:۳۰ شب، از مهمانانش پذیرایی می‌کند. می‌توانید یک عصر دل‌انگیز را همراه با خانواده و عزیزان در این باغ سپری کنید و از هوای دلچسب آن لذت ببرید.
انتهای مطلب/ م.د
