آشنایی با ساز ویولن؛ از تاریخچه تا انواع و روش های نواختن 

به گزارش پارت نیوز؛ ویولن از انواع سازهای زهی و آرشه ای می باشد که  صدای فوق العاده ای دارد، بیشتر خوانندگان بزرگ و حرفه ای مسلط به تک نوازی ویولن هستند که با اجرا در کنسرت هایشان غوغا به پا می کنند و بیشتر از بقیه محبوبیت دارند. علاوه بر تک نوازی، ویولن در گرو های موسیقی در کنار دیگر ادوات موسیقی بسیار جذاب و شنیدنی است.

ویولن چیست؟

ویولن ساز زهی آرشه ای است که نقش آن چه در ارکستر بزرگ چه به طور جمعی و انفرادی بسیار پر اهمیت است که آن را شاه سازها می نامند. ویولن، معمولا برای موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی جاز استفاده می شود.

ساختار کلی ویولن

ساز ویولن از نظر مکانیکی ساده، اما از لحاظ صدا‌دهی پیچیده‌ است. چهار گوشی کوک برای کوک‌کردن سیم‌های سل، ر، لا و می (به ترتیب از بم به زیر) در انتها‌ی دسته‌ساز در جعبۀ گوشی‌ها قرار گرفته‌اند، که معمولا به دلیل استحکام از چوب رز‌وود (rosewood) و یا باکس‌وود (boxwood) ساخته‌ می‌شوند. انتهای جعبۀ‌ گوشی های کوک به قسمت مارپیچ (scroll) (که به عنوان زینتی از دوران باروک در خانواده ویلن است)، ختم می شود.

جعبۀ گوشی‌ها شیبی به سمت عقب دارد، که سبب کشیدگی سیم‌ها بر روی شیطانک ساز می‌شود، همچنین شیار‌هایی برای سیم‌ها بر روی شیطانک ایجاد شده که آن‌ها را بالای تختۀ‌ انگشت‌گذاری (از جنس چوب آبنوس)، در جایی ثابت برای انگشت‌گذاری دست چپ قرار داده‌است. تخته انگشت‌گذاری به دستۀ ویولن چسبانده شده، و دستۀ ساز در قسمت انتهایی بدنه به آن متصل شده‌است، اما تختۀ انگشت‌گذاری همچنان بر روی بدنه کشیده شده‌است.

تاریخچه ساز ویولن

تاریخچه ویولن را به صورت دقیق نمی توان بیان کرد، محققان و باستان شناسان گفته اند که در کنده‌کاری‌ها و نگاره‌های اروپایی مربوط به سدۀ‌ نهصد میلادی، ساز‌هایی به‌ظاهر آرشه‌ای دیده می‌شوند، اما به‌دلیل تنوع و فراوانی نام‌های باقی مانده از آن ساز‌ها تفسیر‌شان سخت می باشد. در‌نهایت ساز‌های مشابه با ساز ویولن به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

ربک (rebec)، فیدل (fiddle)  مربوط به قرون‌وسطا و رنسانس، لیرا دابراچو (lira da bracccio) و ویول (viol).

در اوایل سال‌های ۱۵۰۸، اولین ویولن‌ها در هنر ایتالیایی پدیدار شدند. اما تنها نمونه‌های اصلی به‌جا‌مانده از این دورۀ مهم ویول‌های ونیزی هستند.

پیشرفت ویولن در طول تاریخ

اولین ویولن هایی که دیده شده اند در ابتدا تنها یک سوراخ داشته است که صفحه پشتی آن تراش خورده، گوشی ها کوک داشته اند. ما بیشتر سازهای زهی را در نقاشی های مربوط به قرن شانزدهم تماشا کرده ایم که دارای سه تار می باشد؛ اما بعد از مدتی سک سیم دیگر به آن اضافه شد که به می کوک شناخته می شود و در‌نهایت کوک چهار‌سیم را از زیر به بم به صورت (می_لا_ر_سل) به‌دست آورد. ابعاد و الگو‌های ساخت ساز در میان سازندگان قرن شانزدهمی متغیر بود، اما در‌نهایت اقدامات‌ منحصر‌به‌فرد آندره آماتی در کرمونا  استانداردهای ثابتی‌را در این زمینه به‌جود آورد.

ظاهر پذیرفتنی امروزی ویولن (به جز شکل دسته)، به دوره‌ی باروک در سال های ۱۷۱۰ مربوط می شود، که این امر را مدیون تلاش‌های آنتونیو استرادیواری می باشیم. او ارتفاع صفحۀ رویی و پشتی را کم‌تر کرد که در نتیجۀ آن صدای قوی‌تری تولید می‌شود. رنگ‌آمیزی‌های فرعی، استفاده از منبت‌کاری، جواهرات و دیگر تزئینات با بیشتر‌‌شدن تقاضای اجرای سازها به‌تدریج ناکار‌آمد شد. ابعاد ساز بر‌اساس نیاز موسیقی‌دانان و ثبات در تکنیک به استاندارد رسید و سازندگان مجبور بودند خلاقیت و تخیل خود را در ساخت ساز در چارچوب‌های موجود تجربه کنند.

معرفی انواع سازهای ویولن

خانواده ویولن شامل سه ساز ویولن، ویولا و ویولن سل است. ویولن آکوستیک و ویولن الکتریک از انواع ویولن هستند.

ویولن آکوستیک:

از جمله ساده ترین نوع ویولن، آکوستیک می باشد که برای افراد تازه کار و مبتدی بسیار خوب می باشد.

ویولن الکتریک:

در ویولن الکتریک، خروج صدا به صورت الکترکی می باشد، همچنین از جنس فلز است و معمولا در سبک های راک، پاپ و … استفاده می شود. علاوه بر این ویولن الکتریک وزنش نسبت به بقیه ویولن ها کمتر است و سیم های کمتری نسبت به آکوستیک دارد.

ویولن آلتو ( ویولا):

ویولن آلتو تقریبا همانند ویولن های آکوستک است و نوازنده در زمان نواختن باید روی شانه چپ خود قرار دهد. در واقع آلتو از ویولن بزرگ تر است و  میدان زیر و بمی اندکی پایین تر از ویولن دارد. این ساز صدایی غنی، نافذ، تیره، آرامش بخش و سبک دارد .

ویولن سِل:

ویولن سل اندازه کاملا بزرگی دارد و شما برای نواختن باید بنشینید و آن را روی پایه ای در انتهای آن روی زمین و بین دو پا های خود قرار می دهد و این ساز روی شانه نوازنده قرار نمی گیرد. دسته ویولن سل بالای شانه چپ نوازنده قرار می گیرد و نوازنده آرشه را به صورت افقی روی سیم ها می نوازد.

کنترباس (دابل باس):

کنترباس بزرگترین عضو خانواده سازهای زهی آرشه ای می باشد که برای نواختن این ساز شما باید بایستید و ساز را در کنار خود قرار بدهید، طوری که دسته آن بالاتر از شانه سمت چپ نوازنده قرار می گیرد و آن را مانند ویولن سل با کشیدن افقی آرشه می نوازد. طنین کنتر باس قوی، پُر، ضخیم و زنگ دار است و در بین سازهای زهی پایین ترین سطح زیر و بمی و کمترین وسعت صوتی را دارد.

قسمت های تشکیل دهنده ویولن:

وزن ویولون ۴۰۰ گرم و از ۵۸ قطعه ساخته شده است. ویولن از بخش های زیر تشکیل شده است:

آرشه یا کمان:

ترکه ای چوبی می باشد که در طول آن رشته های موی دم اسب کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده است.

جعبه طنینی (جعبه ریزونانس):

این جعبه متشکل از سه بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور می باشد. در این ساز گریف، خرک و سیم گیر از جنس چوب آبنوس بوده و استحکام بیشتری دارد.

دسته یا گردن:

دنباله چوب آبنوس تکیه سیم ها است که در بالای آن محل انگشت گذاری نوازنده قرار گرفته است. نوازنده ویولن می تواند انگشت گذاری را در همه طول چوب آبنوس داشته باشد. جعبه کوچکی (جعبه کوک) در انتهای دسته وجود دارد که سیم ها داخل آن به دور گوشی های کوک می پیچند.

خرک:

خرک بین سیم ها و جعبه طنینی ارتباط برقرار می گیرند. تقسیم راه سیم ها، نگه داشتن سیم ها با ارتفاع خاص برای حرکت روی جعبه طنینی و انتقال ارتعاشات سیم ها به جعبه طنینی از نقش های خرک هستند. استوانه چوبی کوچکی درون جعبه طنینی وجود دارد که ارتعاشات را به صفحه زیرین سازمنتقل کرده و سبب می شود فشار سیم ها به صفحه روئی ساز آسیب نرساند.

گریف:

گریف بخشی است که نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می چسباند و در طول دسته ویولن چسبیده است و تا میانه جعبه ساز ادامه دارد. گریف از آبنوس ساخته شده است. نوازنده ویولن سیم را با انگشت به گریف چسبانده و اینگونه طول سیم را کوتاه می کند و نت های مختلف را می نوازد.

سیم گیر:

سیم گیر در نزدیک خرک قرار دارد و تا آخر تنه ویولن کشیده شده است. سیم گیر از چوب آبنوس ساخته شده و به دکمه ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده با زهی از جنس روده یا پلاستیک یا سیم وصل می گردد.

سیم ها:

در گذشته سیم های ویولن از روده گوسفند ساخته می شد اما امروزه در ساخت سیم های زیر از مفتول فلزی استفاده می شود و در سیم های بم تر، روی روده سیم فلزی نازکی می پیچند.

محل آغاز سیم ها جعبه کوچک سر سازاست. سیم ها در طول چوب آبنوس تکیه گاه سیم ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم گیر مهار می شوند.

سیم های ویولن، از زیرترین تا بم ترین سیم، به ترتیب پایین کوک می شوند. می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم). بنابراین اصوات سیم ها نسبت به یکدیگر، به ترتیب فاصله پنجم را تشکیل می دهند.

نحوه دست گرفتن ساز ویولن

نوازنده به کمک شانه و گردن ویون را نگه می دارد. سه نقطه چانه، شانه و دست چپ در هنگام نواختن ویولن با آن در تماس هستند و بخشی از بار دست گرفتن ساز را به دوش می کشند.

شانه و گردن:

نوازنده برای اینکه بتواند ویولن را نگه دارد، از شانه چب خود استفاده می کند و  هنگام گرفتن ساز شانه باید حالت افتاده داشته باشد و نوازنده نباید شانه خود را بالا بکشد اما اگر نوازنده دارای گردن بلند باشد ناچار است برای تحت تسلط قرار دادن ساز، شانه را بالا بکشد و گردن خود به سمت پایین خم کند.

میزان بالا بردن دست چپ:

ساز و دسته آن باید امتدادی افقی با زمین داشته باشند، به همین خاطر نوازنده باید دست چپ را تا جای ممکن بالا برد.

نوازنده نباید ساز را طوری بگیرد که دسته و سرپنجه ساز به سمت زمین و یا برعکس باشد. زیرا در صورت اول کشش بی مورد سبب می شود ستون مهره ها به سمت پایین افتد و خمودگی نوازنده، سبب اشکال در تنفس او شود. در صورت دوم نیز فشار به مهرهای گردن وارد می شود.

ویولن در دنیای مدرن

در این بخش نحوه استفاده از ویولن در سبک های مختلف را در اختیارتان قرار می دهیم.

در موسیقی کلاسیک

ویولن از زمان اختراع خود، بخش مهمی از ارکستر کلاسیک و تقریباً تک تک قطعات کلاسیک بوده است.

معمولاً ویولن‌ها در یک ارکستر صندلی‌های متعددی می‌گیرند و اغلب به دو بخش تقسیم می‌شوند. بخش اول که به عنوان اولین ویولن ها نیز شناخته می شود، معمولا متشکل از مجرب ترین ویولونیست هاست که ملودی را تنظیم می کنند و پیشرفته ترین قسمت های قطعه را می نوازند. نوازندگان ویولن دوم هارمونی می نوازند و یک اکتاو پایین تر را همراهی می کنند.

در موسیقی عامه پسند

در آغاز و اواسط قرن بیستم، ویولن به طور گسترده در انواع مختلف موسیقی رایج مورد استفاده قرار گرفت. از جمله آنها ژانرهای سوئینگ، روح و حتی دیسکو بودند.

در موسیقی جاز

در موسیقی جاز در اوایل قرن بیستم، ویولن ها اغلب به صورت تک نواخته می شدند یا در پس زمینه بسیاری از ضبط های جاز ظاهر می شدند.

در موسیقی محلی

به جرأت می توان گفت که ژانر فولکلور همانی بود که ویولن را به عنوان یک ساز محبوب متولد کرد. تا به امروز، ویولن به طور گسترده در موسیقی سنتی کشورهای مختلف از اروپا تا جهان عربی استفاده می شود.

نکاتی که هنگام خرید ویولن باید به آن دقت کنید

• بودجه خود را در نظر بگیرید.
•  از یک فروشگاه موسیقی معتبر و مجاز، فروشنده ساز خرید کنید.
• به برند ویولن توجه کنید.
• خرک را حتما چک کنید.
• آرشه ویولن نیز بسیار مهم است و حتما دقت کنید .
• ویولن همیشه باید دارای نوعی ضمانت باشد.
• بیمه ابزار را در اسرع وقت خریداری کنید.
• صحت و سلامت ویولن را بررسی کنید.
• اگر مبتدی و تازه کار هستید، ساز گران قیمت نخرید، زیرا ممکن است به ساز صدمه بزنید.
• منظور از کیفیت ویولن، صدا نیست، ویولن خوب در برابر فشار خم نمی شود.
• به جای ویولن نو، می توانید یک ویولن دست دوم سالم تهیه نمایید.
• اندازه ی ویولن ها متفاوت است، برای افراد بالاتر از ۹ سال ویو لن های با سایز ۴/۴ که به آنها Full Size گفته می شود، مناسب هستند.
• هنگام خرید ویولن به لوازم جانبی و نیازهای یک ویولن خوب توجه کنید.
• سعی کنید ساز را تنظیم شده، خریداری کنید.
• بدنه ی ویولن نباید ترک داشته باشد.
• لبه های کناری ساز باید از طرف بالا و پایین بیرون نزده باشند.
• دسته ساز باید صاف باشد.
• به ارتفاع سیم ها توجه داشته باشید.
• گوشی های ساز باید راحت بچرخند و عاری از گیر باشند.
• بهتر است جنس چوب ویولن، از افرا، صنوبر، آبنوس، بید و بلسان بنفش باشد.

حرف آخر

در این مقاله تاریخچه و پیدایش ویولن و چیستی و ساختنار کلی آن را به همراه انوع ویولن در اختیار شما قرار دادیم، از شما کاربران خواهشمندیم اگر پیشنهاد یا انتقادی دارید با ما دوستان به اشتراک بگذارید.

انتهای مطلب/آ.ع