جشن سده چیست و چه زمانی برگزار می شود؟ تاریخچه و آیین برگزاری

به گزارش پارت نیوز؛ درباره وجه تسمیه جشن سده روایت‌های گوناگونی وجود دارد. یک روایت به ارتباط جشن سده با عدد ۱۰۰ اشاره می‌کند و روز دهم بهمن را صدمین روز پس از شروع فصل سرما از ابتدای آبان ماه می‌داند؛ زیرا در گذشته اول آبان را زمان شروع فصل سرما می‌دانستند.

از طرف دیگر از ۱۰ بهمن تا اول بهار نیز ۵۰ روز و ۵۰ شب باقی مانده است که روی هم ۱۰۰ می‌شوند. در این نظریه به‌دلیل بلند شدن روز و شب از تاریخ دهم بهمن به بعد، روز و شب را جداگانه شمارش می‌کنند.

بنا بر روایت دیگر، از تاریخ جشن سده تا زمان برداشت غلات، ۱۰۰ روز طول می‌کشیده است و به همین دلیل در این تاریخ جشن سده را برگزار می‌کردند. در آثار باقی مانده از ابوریحان بیرونی نیز به ارتباط بین جشن سده با عدد ۱۰۰ اشاره شده است؛ اما بعضی از مورخان معتقد هستند که ارتباطی بین نام‌گذاری جشن سده به این نام با عدد ۱۰۰ وجود ندارد.

بنابر نظر این دسته از تاریخ‌شناسان، سده در زبان اوستایی معنی برآمدن خورشید و طلوع کردن می‌دهد و چون در روز دهم بهمن، چله بزرگ تمام می‌شود، زمین رو به گرم شدن و زایش خواهد رفت؛ بنابراین ایرانیان باستان پایان چله بزرگ و آغاز چله کوچک را در این روز با جشن سده برگزار می‌کردند و با برپایی آتش، گرم شدن زمین و نزدیک شدن بهار را نوید می‌دادند.

از سوی دیگر، از زمان‌های کهن تا به امروز عدد ۴۰ برای ایرانیان مقدس بوده و شب یلدا نیز که شب زایش ایزد مهر قلمداد می‌شود، از مهم‌ترین رویدادهای ایران باستان به شمار می‌رفته است. بنابر نظریه دیگری، روز دهم بهمن‌ماه چهل روز پس از شب یلدا (۳۰ آذر) و متقارن با چهل‌روزگی ایزد مهر است؛ بنابراین این دسته‌ای از تاریخ پژوهان، فلسفه برگزاری جشن سده را چهل‌روزگی مهر یا خورشید می‌دانند.

بسیاری از روایت‌ها ریشه در شاهنامه فردوسی دارند و بر مبنای داستان‌های حماسی این کتاب شکل گرفته‌اند. بنابر یکی از داستان‌های شاهنامه، هوشنگ شاه پیشدادی در تفرج صحرایی‌اش برای دفاع از خود سنگی آتش‌زا به‌سمت ماری پرتاب کرد و برای نخستین بار جرقه آتش کشف شد و کنترل آن به دست انسان افتاد. بنابر روایت‌های موجود، این داستان در زمان جشن سده اتفاق افتاده است و روز دهم بهمن ماه را روز کشف آتش می‌دانند. به همین دلیل جشن سده را به‌منظور چیرگی آتش بر اهریمن برگزار می‌کردند و آتش از عناصر اصلی این جشن به شمار می‌رود. چند بیت از شعر فردوسی در شرح داستان به این شرح است:

دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ فروغی پدید آمد از هر دو سنگ

سده نام آن جشن فرخنده کرد یکی جشن کرد آن شب و باده خورد

ز هوشنگ ماند این سده یادگار بسی باد چون او دگر شهریار

روایت دیگری نیز وجود دارد که تعداد فرزندان نخستین آدم در این روز به ۱۰۰ رسیده است و به همین دلیل این روز را زمان جشن سده نامیده‌اند. در درستی هیچ‌کدام از نظریه‌های گفته شده نمی‌توان یقین داشت؛ اما روایت‌های بالا مهم‌ترین موارد مطرح شده توسط تاریخ‌پژوهان از برگزاری و وجه تسمیه جشن سده هستند.

جشن سده چه زمانی برگزار می‌شود؟

جشن سده در روز دهم بهمن ماه برگزار می‌شود و در زمان‌های گذشته مردم نقاط مختلف ایران از ظهر آبان روز بهمن به استقبال جشن سده می‌رفتند. برگزاری این جشن ۴۰ روز پس از یلدا و ۵۰ روز مانده به عید، باعث تعبیرهای متفاوت در مورد زمان برگزاری این جشن شده است.

جشن سده را با نام‌های سده سوزی و جشن آتش نیز می‌شناسند. این جشن در روز دهم بهمن برگزار می‌شود
در زمان ایران باستان جشن سده از مهم‌ترین مراسم ایرانیان به شمار می‌رفته است و تا پیش از حمله مغول به ایران، باشکوه بسیار آن را برگزار می‌کردند. بنابر مدارک تاریخی موجود، جشن سده در دوره‌های ایران باستان و پس از اسلام برگزار می‌شد و در حال حاضر نیز برگزار می‌شود؛ گرچه درباره شیوه برگزاری و جزئیات این جشن در گذشته، در هیچ سند تاریخی اشاره مستقیمی وجود ندارد.

پس از ورود اسلام به ایران، در زمان شاعران و مورخان برجسته، جشن سده رنگ و بویی دیگر داشته و حضور افراد سرشناس در این جشن‌ها بر شکوه آن افزوده است. البته پس از اسلام در شیوه برگزاری جشن سده تغییرهایی به وجود آمد که ریشه‌ای در دین زرتشتی نداشت و به همین دلیل، امروزه از آن‌ها صرف‌نظر شده است. در حال حاضر جشن سده هر ساله توسط زرتشتیان مناطق مختلف ایران برگزار می‌شود.

آیین جشن سده

در آیین زرتشتیان برای ماه‌های مختلف سال جشن‌های متفاوتی وجود دارند که در همه آ‌ن‌ها توجه به عناصر طبیعی و نکوداشت جهان به چشم می‌خورد. برای هرکدام از این جشن‌ها بهانه‌ای برای نکوداشت خلقت در جهان وجود دارد. جشن سده در میان زرتشتیان از گذشته‌های دور تاکنون، اهمیت زیادی داشته است و در ستایش آتش و عظمت اهورامزدا برگزار می‌شود.

در منابع مختلف تاریخی جشن سده را مربوط به زرتشتیان می‌دانند و ریشه‌های این جشن را در رسوم مذهبی این دین بیان می‌کنند. امروزه نیز این جشن را در مکان‌های مختلف با آداب و رسوم دین زرتشتی و با نیایش‌های مخصوص آن‌ها اجرا می‌کنند. شهرهای مختلف استان کرمان و یزد از جمله نقاطی هستند که هر ساله جشن سده باشکوه تمام در آن‌ها برگزار می‌شود و شاید بتوان نتیجه گرفت که این مراسم در فرهنگ مردم این مناطق ریشه دارد.

در منابع معتبر تاریخی به برگزار کردن جشن سده در دوره‌های مختلف تاریخی مانند زمان حکومت آل زیار اشاره شده است که مسلمان بوده‌اند؛ بنابراین، با وجودی که در جزئیات این جشن به آداب و رسوم زرتشتیان اشاره شده است؛ اما بسیاری مورخان جشن سده را مراسمی ملی می‌دانند و این جشن را در زمره جشن‌های ملی ایرانیان به حساب می‌آورند.

برگزاری جشن سده در میان زرتشتیان با انجام رسوم زرتشتی و خواندن گات‌ها و انجام مراسمی توسط موبدان زرتشتی انجام می‌شود. لباس شرکت‌کنندگان سفید است و موبدان با روبندهای سفید دهان خود را می‌پوشانند؛ زیرا آتش را پاک و نفس آدمی را باعث آلودگی آن می‌دانند. موبدان زرتشتی با در دست گرفتن مشعل‌ها و با همراهی جوانان سفیدپوش، در حال خواندن دعا و نیایش و متن اوستا، سه دور، دور آتش می‌گردند و سپس آن را روشن می‌کنند. هم‌زمان با زبانه کشیدن شعله‌های آتش، مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند.

انتهای مطلب/م.ع