روابط ایران و چین +قراداد 25 ساله ، روابط تاریخی ، هم پیمانی ایران و چین

به گزارش پارت نیوز؛ روابط ایران و چین مربوط به امروز و دیروز نیست و تاریخچه‌ای طولانی دارد؛ تاریخچه‌ای که از سال‌های 140 پیش از میلاد مسیح شروع‌شده است. امروزه نیز کشورهای ایران و چین به دلیل منافع مشترک همسو و هم‌پیمان شده‌اند.

ایران و چین و روسیه

روابط ایران، چین و روسیه در مقایسه، چندان جالب‌توجه نیستند. این کشورها هیچ تعهد عمومی رسمی برای دفاع از یکدیگر ندارند. کنش‌های آن‌ها بیشتر مملو از بی‌اعتمادی است.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه مطمئناً از اینکه رئیس‌جمهوری چین، شی جین پینگ، او را در اوکراین به حال خود رها کرده، خشمگین است. تهران و مسکو برای نفوذ در خاورمیانه رقیب یکدیگر هستند. درحالی‌که تصور آینده‌ای که در آن آمریکا و مثلاً بریتانیا به دشمن تبدیل شوند، تقریباً غیرممکن است. بااین‌حال، تصور اینکه چگونه قدرت‌های توسعه‌طلب درنهایت می‌توانند به یکدیگر حمله کنند، چندان دور از ذهن نیست.

در بررسی روابط میان رقبای آمریکا، سؤال این نیست که آیا آن‌ها با تعریف واشنگتن از اتحاد، هماهنگی دارند یا حتی آیا طرفین خود را متحد می‌نامند یا نه. بلکه سؤال این است که آیا این رابطه همکاری واقعی کافی برای دگرگون‌سازی چشم‌انداز راهبردی را فراهم می‌کند یا نه.

پاسخ امروز به‌روشنی مثبت است. مشارکت چین و روسیه در بردارندِ فروش تسلیحات، تمرینات نظامی و همکاری‌های فناوری است. مسکو و پکن برای نیرومند ساختن حکومت‌های استبدادی در آسیای مرکزی، سست کردن هنجارهای حقوق بشر بین‌المللی و رواج رویکردهای خودکامه گرا برای مدیریت اینترنت، با یکدیگر همکاری کرده‌اند. شاید مهم‌تر از همه، این دو کشور بسیاری از تنش‌هایی را که زمانی روابطشان را دچار مشکل کرده بود، حل کرده‌اند تا بتوانند توان خود را بر یک دشمن مشترک متمرکز کنند: ایالات‌متحده.

هر دو کشور همچنین به دنبال روابط قوی‌تر با ایران بوده‌اند. تهران و مسکو در سال 2015 متحدان نظامی در سوریه بودند و برای نجات دولت بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه که آمریکا سرنگونی‌اش را خواستار بود تلاش کردند و موفق شدند. فروش تسلیحات روسیه و چین مدت‌هاست که ارتش ایران را نیرو بخشیده و روابط اقتصادی و دیپلماتیک به تهران کمک کرده است تا تأثیر تحریم‌های بین‌المللی را کاهش دهد.

ایران به مسکو پهپادها و درس‌هایی در مورد دور زدن تحریم‌ها می‌دهد که در گرماگرم جنگ در اوکراین بسیار مفید هستند. روس‌ها با برنامه ماهواره‌ای به ایران کمک می‌کنند و دسترسی به ذخایر غلات را فراهم می‌کنند. جیک‌سولیوان، مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده، اظهار داشت که همگرایی روسیه و ایران چیزی است که کل جهان باید به آن به‌عنوان یک تهدید ژرف نگاه کند.

درک منطق این همکاری آسان است. هر سه قدرت به دنبال نگهبانی از نظام‌های سیاسی بسته هستند، ایالات‌متحده را از همسایگی‌های جغرافیایی خود بیرون می‌رانند و نظم پس از جنگ سرد تحت هدایت واشنگتن را برنمی‌تابند.

نظام‌های روسیه، چین و ایران همگی می‌دانند که اگر هر یک از آن‌ها بی‌چون‌وچرا از واشنگتن یا متحدانش شکست بخورند، پس از شکست تنهاتر و آسیب‌پذیرتر خواهند شد. این دلیل کافی برای قدرت‌های پیشرو در جهان است که باهم متحد شوند، چه آن‌ها را رسماً یک اتحادیه بنامیم یا نه.

متن قرارداد ایران و چین

قرارداد اقتصادی ایران و چین موسوم به قرارداد 25 ساله ایران و چین از مهم‌ترین قراردادهای اقتصادی ایران در سال‌های اخیر است؛ قراردادی که در صورت عملیاتی شدن می‌تواند مشکل نقدینگی کشور را به‌خوبی حل کند و گام مؤثری در راستای پیشرفت اقتصادی کشور بردارد. در ادامه متن منتشرشده قرارداد را تقدیم حضورتان می‌نماییم.

مقدمه

جمهوری خلق چین و جمهوری اسلامی ایران که در این متن طرف‌ها نامیده می‌شود.

– دو تمدن کهن آسیایی و دو شریک نزدیک در عرصه‌های تجاری، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی هستند، با دیدگاه‌ها و منافع مشترک بسیار در عرصه دوجانبه و چندجانبه بوده و یکدیگر را شریک راهبردی مهم خویش تلقی می‌کنند.

– با به رسمیت شناختن مشترکات فرهنگی، چندجانبه گرایی، حمایت از حق ملت‌ها برای برخورداری از حق حاکمیت برابر و مدل توسعه بومی خود و اشتراک دیدگاه‌هایی مشابه در مورد مسائل مختلف جهانی که موجب گسترش روابط آن‌ها به سطح راهبردی مبتنی بر منافع متقابل و رویکرد برد – برده شده است.

– با داشتن روابط عمیق و دوستانه از زمان برقراری روابط دیپلماتیک در ۱۹۷۱ با زمینه‌های مساعد برای همکاری در حوزه‌های انرژی، زیرساخت، منتم علوم و فن‌آوری و غیره، رهبران دو طرف قویاً متعهد به گسترش روابط و درخواست برنامه برای تقویت روابط بوده‌اند.

– با اطمینان از اینکه این سند ترمیم‌کننده فصلی جدید در سپهر مناسبات دو تمدن بزرگ آسیایی چین و ایران و گامی مؤثر جهت تحقق اراده مشترک رهبران در جهت تعمیق روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌های دوجانبه درزمینهٔ مختلف در چارچوب ابتکار «کمربند – راه» هست؛ – باهدف عملیاتی شدن بند ششم بیانیه مشارکت در خصوص ایجاد مشارکت جامع راهبردی بین جمهوری خلق چین و جمهوری اسلامی که ژانویه ۲۰۱۶ میلادی منتشرشده و تأکید می‌کند بر ضرورت ایجاد مکانیسم و فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای توسعه همکاری‌ها در یک چشم‌انداز ۲۵ ساله.

دو طرف در خصوص موارد زیر تفاهم نمودند؛

بند اول

چشم‌انداز

سوق دادن مشارکت راهبردی جامع چین – ایران، مبتنی بر رویکرد برد-برد درزمینهٔ دوجانبه منطقه‌ای و روابط بین‌الملل

بند دوم

مأموریت

با در نظر داشتن ظرفیت‌های عظیم همکاری، طرفین در چارچوب این سند، برای دستیابی به اهداف زیر همکاری خواهند کرد؛

– گسترش همکاری‌های دوجانبه اقتصادی و تجاری

– تعامل مؤثر بین دستگاه‌های عمومی دولتی و بخش خصوصی و مناطق آزاد و ویژه

– افزایش میزان اثرگذاری در حوزه‌های اقتصادی، فناوری و گردشگری

– مشارکت راهبردی در حوزه‌های مختلف اقتصادی

– گسترش همکاری‌ها بین دانشگاه‌ها، بخش‌های فناوری و علمی

– بازنگری مؤثر و مستمر همکاری‌های مشترک اقتصادی به‌منظور فائق آمدن بر موانع و چالش‌ها

– حمایت از مواضع یکدیگر و همکاری در مجامع بین‌المللی و سازمان‌های منطقه‌ای

– تقویت اجرای قانون و همکاری‌های امنیتی در حوزه‌های مختلف ازجمله مبارزه با تروریسم

– گسترش همکاری نظامی برای تقویت ظرفیت‌های دفاعی و راهبردی

– همکاری درزمینهٔ دیگر.

بند سوم

اهداف اساسی

طرفین، اهداف اساسی این سند را با در نظر داشتن سیاست‌های راهبردی دوجانبه، ظرفیت‌های همکاری و فرصت‌ها و شرایط واقعی به شرحی که در ضمیمه شماره (۱) آمده است، تدوین نموده‌اند.

بند چهارم

زمینه‌های همکاری

طرف‌ها برای گسترش و توسعه همکاری‌های جامع به شرح ضمیمه شماره (۲) همکاری خواهند نمود. برخی از حوزه‌های مرجح به شرح زیر می‌باشند:

انرژی شامل نفت خام (تولید، حمل، پالایش و امنیت تأمین) پتروشیمی، انرژی‌های تجدید پذیر و انرژی هسته‌ای غیرنظامی.

بزرگراه، خط آهن و اتصالات دریایی به‌منظور ارتقای نقش ایران در ابتکار کمربند-جاده.

همکاری‌های بانکی با استاندارد بالا، با تأکید بر استفاده از ارزهای ملی، با تصریح بر مقابله با پول‌شویی، تأمین مالی تروریسم و جنایت‌های سازمان‌یافته.

همکاری‌های گردشگری، علمی- دانشگاهی، فناوری و تبادل تجارب در آموزش نیروی انسانی ریشه‌کن کردن فقر و بهبود وضعیت معیشت مردم در مناطق کمتر توسعه‌یافته.

بند پنجم

اقدامات اجرایی

طرفین بر مبنای اصول و منافع مشترک، و منطبق بر اصول تجارت میان بنگاه‌های اقتصادی، همکاری‌های جامع راهبردی خود را در تمامی حوزه‌ها با اجرای اقدامات مندرج در ضمیمه ۳ این سند گسترش می‌دهند.

بند ششم

نظارت و اجرا

۱. برای هماهنگی و نظارت بر کاربرد مفاد این سند، طرفین یک سازوکار به سرپرستی مقامات عالی و ذیصلاح به نمایندگی از رهبرانشان ایجاد می‌کنند.

۲. در این راستا، نمایندگان عالی‌رتبه، دیدارهای سالانه خواهند داشت و در صورت نیاز مقامات مرتبط، جلسات مشورتی باهمتیانشان خواهند داشت.

۳. وزارت خانه‌های امور خارجه دو کشور، به‌عنوان مقامات مسئول، با همکاری سایر وزارتخانه‌ها، ازجمله وزارت بازرگانی چین و وزارت امور اقتصاد و دارایی ایران، وظیفه نظارت بر اجرای مفاد این سند و ارائه گزارش پیشرفت همکاری را به رهبرانشان در زمان‌های مناسب دارند.

بند هفتم

همکاری در کشور ثالث

با توجه به علایق مشترک در ابتکار کمربند – جاده، طرفین، همکاری دوجانبه و چندجانبه را از طریق برنامه‌های مشترک در کشورهای همسایه یا ثالث تشویق می‌کنند.

بند هشتم

نفی فشارهای خارجی

در راستای حمایت از اصل چندجانبه گرایی، طرفین در مقابل فشارهای غیرقانونی طرف‌های ثالث، از اجرای مفاد این سند حفاظت می‌نمایند.

بند نھم

مفاد نهایی

۱- هرگونه اصلاح در ضمایم این سند (موضوعات مطروحه دربندهای ۳، ۴، ۵) باید با رضایت متقابل طرفین و از طریق هماهنگی و مشاوره انجام شود.

۲- در صورت ضرورت، برای تسهیل در اجرای موضوعات موردتوافق طرفین می‌توانند با ارائه پیشنهادهای برای اصلاح یا به‌روزرسانی سند حاضر اقدام کنند. این امر نباید بر اجرای پروژه‌های توافق شده تأثیر بگذارد یا مانع شود.

۳- ضمایم ابن سند جزء لاینفک آن محسوب می‌شوند.

۴- این سند از تاریخ امضا به مدت ۲۵ سال اجرایی خواهد بود.

این سند در تاریخ … ( برابر با … تقویم ایرانی) در شهر … در سه نسخه به زبان چینی، فارسی و انگلیسی به امضاء رسید؛ هر یک از نسخ از اعتبار یکسان برخوردار است. در مواقع اختلاف، نسخه انگلیسی ملاک عمل هست.

[محل امضا] از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران / از طرف دولت جمهوری خلق چین

لغو قرارداد ایران و چین

برخلاف شایعات قرارداد ایران و چین لغو نشده است. فقط به دلیل برخی مشکلات پیش‌آمده در قرارداد هنوز وارد مرحله اجرانشده است. فلذا لغو قرارداد ایران و چین اشتباه است.

فیلم جنگ ایران و چین

فیلمی که در ادامه مشاهده می‌کنید رزمایش مشترک ایران، چین و روسیه است.

نظر چین در مورد ایران

چین به‌عنوان یک قدرت نوظهور مهم و قابل‌احترام در عرصه بین‌المللی، فعالیت‌های قابل‌توجهی در حوزه تولید قدرت درزمینهٔ گسترش متحدان و شبکه سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی که تحت نفوذ آن باشند و با سازوکارهای نهادهای غربی در تقابل باشند، انجام داده و می‌دهد. در این رابطه شاهد آن بوده‌ایم که چینی‌ها در طول دهه‌های اخیر در عینِ همکاری با کشورهای غربی و حضور فعال در نهادها و سازمان‌های غربی در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، سعی داشته‌اند تا سازوکارهای مطلوب خود را نیز به‌تدریج ایجاد کنند و از این طریق زمینه را جهت چرخش جهان از نظام بین‌الملل غرب محور کنونی به یک نظم بین‌المللی عادلانه‌تر با حضور طیف گسترده‌تری از کنشگران فراهم سازند.

ازاین‌رو، ایران به‌واسطه توسعه روابط با چین می‌تواند تا حد زیادی روند حضور خود در سازوکارهای مذکور و همچنین توسعه روابط با متحدان بین‌المللی چین را تسهیل کند. موضوعی که هم از شکل‌گیری اجماع بین‌المللی علیه ایران و تحمیل انزوا به کشورمان با مهندسی غرب جلوگیری می‌کند و هم زمینه را جهت فعالیت و کنشگری مؤثر ایران در نظام بین‌المللی غیر غربی هموار می‌سازد.

البته که توسعه روابط ایران با چین باید با در نظر گرفتن نظرات کارشناسی به‌پیش رود و تابلوی راهنما در این مسیر نیز صرفِ منافع ملی ایران باشد. بااین‌حال، در جبهه مقابل حجم سنگین تبلیغات جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای غربی علیه توسعه روابط دو کشور نیز نباید در تحلیل واقعی موضوع، وزن چندانی پیدا کند و تحلیل کلیت مسئله باید مبتنی بر واقعیت‌های عینی و غیرقابل‌انکار و نه القائات غربی‌ها باشد.

نقش چین در بهبود روابط ایران و عربستان

ایران و عربستان به‌عنوان دو قدرت بزرگ جهان اسلام در چند سال گذشته دائماً باهم تنش داشتند. کشور چین با هر دو کشور قراردادهای بلندمدت تجاری امضاء کرده است؛ فلذا به دلیل امنیت سرمایه‌گذاری خود بین دو کشور ایران و عربستان میانجیگری کرد تا اختلافاتشان را با یکدیگر کنار بگذارند.

روابط ایران و چین در دوران جمهوری اسلامی

روابط ایران و چین در دوران انقلاب اسلامی به چند بخش مختلف تقسیم می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

روابط ایران و چین در دوران دفاع مقدس

با فروش تسلیحات موشکی به ایران توسط چین، این کشور قانون منع فروش موشک به طرفین جنگ (MTCR) را زیر پا گذاشت. البته پیش‌تر این قانون توسط ایالات‌متحده امریکا و کشورهای حامی عراق زیر پا گذاشته‌شده بود. چین ازجملهٔ کشورهایی بود که به طرفین جنگ «ایران و عراق» کمک کرد چین به ایران موشک‌های ضد کشتی، زمین به هوا، هوا به هوا و موشک کروز فروخت. که نمونه‌های آن عبارت‌اند از:

HY-۱ (کرم ابریشم ۱): در تابستان سال ۱۹۸۶ چین اقدام به فروش ۱۰۰ عدد از این موشک‌ها به ایران کرده که در سال ۱۹۸۷ به‌طور موفقیت‌آمیز از کشتی ایرانی پرتاب شد. باوجوداینکه چین ادعا کرده که این موشک‌ها از کرهٔ شمالی و به‌طور واسطه به ایران فروخته‌شده، ولی شواهد (ازجملهٔ شواهد می‌توان به ضعف ناوهای آمریکایی در برابر موشک اشاره کرد) نشان می‌دهد که این موشک‌ها مستقیماً توسط چین ساخته و به ایران فروخته‌شده‌اند.

C-۸۰۱: بیش از ۱۰۰ موشک از این مدل در سال ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷ به ایران فروخته شد.

کمک‌های فنّاورانه و تأثیر آن بر روابط ایران و چین

در سال‌های ۱۹۸۰ الی ۱۹۸۵ چین با ایران به‌طور مخفیانه قراردادی مبنی بر گسترش انرژی هسته‌ای بست؛ همچنین این کشور فنّاوری ساخت موشک‌های فروخته‌شده را به ایران داده و در ساخت این موشک‌ها به ایران کمک کرده است.

روابط ایران و چین در دولت محمود احمدی‌نژاد

در دوران محمود احمدی‌نژاد، ایران به‌منظور دستیابی به پشتیبانی‌های سیاسی چین و بلوک شرق سیاستی را در پیش گرفت که از آن بانام «نگاه به شرق» یاد می‌شد. این موضوع درزمانی اتفاق افتاد که همکاری‌های تجاری و قراردادهای گسترده‌ای میان دو کشور برقرار شد. ازجمله این قراردادها معاهده‌ای بود که در سال ۱۳۸۷ شمسی میان دو کشور بسته شد و بر پایه آن ایران درآمد حاصل از فروش نفت خود را به‌عنوان پشتوانه ال‌سی‌های خرید کالای چینی در اختیار آن کشور می‌گذاشت. از مفاد دیگر این عهدنامه الزام ایران به صدور بیمه برای افتتاح ال سی‌های چینی یا فروش نسیه کالاهای چینی بود.

خبر بسته شدن این معاهده از سوی تارنمای بازتاب امروز عنوان شد و انتشار آن فیلتر شدن این وبگاه در داخل ایران را در پی داشت.

روابط ایران و چین در دولت حسن روحانی

روحانی دریکی از سخنرانی‌های خود در خصوص چین می‌گوید رابطه با چین اهمیت زیادی دارد و ما همکاری متعددی با چین‌داریم و این کشور آماده سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف کشور ماست و یکی از طرح‌هایی که در هیئت دولت تدبیر و امید به تصویب رسید دربارهٔ بحث بهره‌برداری از حساب‌هایی است که از فروش نفت در خارج از کشور ازجمله چین‌داریم.

رئیس‌جمهور چین نیز یکی از اجلاس‌ها که در شانگهای برگزارشده بود در خصوص روابط با ایران در حضور ولادیمر پوتین، پیشنهاد طرح ایجاد ساختار امنیتی را داد که بر پایه همکاری با ایران و روسیه استوار است و در این طرح نقش آمریکا را کاملاً در امنیت آسیا حذف کرد. این اقدام چین با واکنش شدید آمریکا مواجه شد.

روابط ایران و چین در دولت رئیسی

از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در سال ۲۰۲۱، سیاست «نگاه به شرق» را برای تعمیق روابط با چین و روسیه در پیش‌گرفته است. تهران در سپتامبر 2022 به سازمان همکاری شانگهای پیوست. چین و روسیه از ایران برای عضویت در این سازمان حمایت کردند. ژانویه 2022 ایران، چین و روسیه سومین رزمایش دریایی مشترک خود را در شمال اقیانوس هند برگزار کردند. سه کشور رزمایش دریایی مشترک خود را از سال 2019 در اقیانوس هند و دریای عمان آغاز کردند. هدف از این رزمایش تقویت امنیت و پایه‌های آن در منطقه و گسترش همکاری‌های چندجانبه بین سه کشور برای حمایت مشترک از صلح جهانی، امنیت دریایی و ایجاد جامعه دریایی با آینده مشترک است.

روابط ایران و چین و تأثیر آن بر صادرات و واردات

در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد تجارت ایران و چین افت چشمگیری در سال ۲۰۱۹ داشته است، به‌طوری‌که صادرات ایران به چین بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته و به ۱۳ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار افت کرد و صادرات چین به ایران نیز با کاهش حدود ۳۱ درصدی به ۹ میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار رسید.

قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین

در روز هفتم فروردین سال ۱۴۰۰، برنامهٔ جامع همکاری ایران و چین برای مدت ۲۵ سال امضا شد سازمان دفاع از دموکراسی در آمریکا، توسعه روابط سیاسی و اقتصادی و نظامی ایران و چین را زنگ خطری برای آمریکا، اسرائیل و برخی کشورهای عربی در منطقه عنوان کرد.

روابط ایران و چین و ماجرای بدهی به ایران

کشور چین بدهکارترین کشور به ایران است. چین بزرگ‌ترین بدهکار نفتی به ایران با بیش از ۲۲ میلیارد دلار هست این کشور در طول این سال‌ها سعی کرده تا با صادرات کالا بدهی خود را تسویه کند.

در سال ۱۳۹۳ بدهی چین به ایران ۵۰ میلیارد دلار اعلام‌شده است.

پیامدهای تحریم‌ها علیه ایران در روابط ایران و چین

به دنبال تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران، شرکت ملی نفت چین (CNPC) و شرکت ساینوپک خرید نفت از ایران را متوقف خواهند کرد. شرکت ساینوپک از ماه سپتامبر تقاضای خرید نفت از ایران را ۵۰ درصد کاهش داده بود.

در نیمه اول ۲۰۱۹ صادرات چین به ایران ۴۶ درصد افت کرده و تنها ۴ میلیارد و ۵۵۲ میلیون دلار صادرات به ایران داشته است و واردات چین از ایران ۲۸ درصد افت داشته و به ۸ میلیارد و ۱۳۱ میلیون دلار رسیده است.

واکنش برخی شخصیت‌ها از جمهوری اسلامی به سرکوب مسلمانان چین

در تیرماه سال ۱۳۸۸ (ژوئیهٔ ۲۰۰۹) در پی کشتار مسلمانان اویغور در چین، شماری از چهره‌های سیاسی و مذهبی ایران، ازجمله مراجع تقلید به انتقاد از چین پرداخته و انتقاد ضمنی خود را نسبت به سیاست‌های دولت ایران، در ارتباط باسیاست اتخاذشده توسّط دولت در قبال این رویداد، اعلام کردند.

منتقدان می‌گویند دولت محمود احمدی‌نژاد در قبال حوادث چین سکوت معناداری اختیار کرده حال‌آنکه در قبال قتل یک زن مصری در آلمان، بسیار اعتراض کرده است.

حسین‌علی منتظری با تأکید بر آن‌که کشتار اشخاص بی‌گناه، چه در فلسطین باشد یا در چین، یمن، آلمان یا در ایران باید مورد محکومیت واقع گردد، سکوت دولت‌های اسلامی در باب این کشتار را مورد مذمّت قرارداد و تأکید کرد: «نباید حرمت و حیثیت و خون مسلمان‌ها را فدای روابط دیپلماسی خودنماییم».

یوسف صانعی نیز در همین ارتباط با «مستبد» خواندن حاکمان چین، تأکید کرد که آنان «به‌جای رفع معضلات مسلمانان»، به شکل‌های گوناگون اعتراضات آنان را خاموش می‌کنند. صانعی با اشاره به تلاش مقامات پکن برای انتساب این اعتراضات به «عوامل خارجی» – همان کاری که دولت کودتا در ایران می‌کند – آن را «مکر و حیله» نامید و افزود: «مستبدان غافل از آن‌اند که فریاد انسان‌های مظلوم و ستمدیده و آه و درد زجردیدگان و خون‌های به‌ناحق ریخته شدهٔ انسان‌ها گریبان آن‌ها را خواهد گرفت.»

ناصر مکارم شیرازی نیز در ۲۱ تیر در واکنش به این اقدام گفت: «مردم از مسئولان دولت جمهوری اسلامی انتظار دارند در این مورد سکوت نکنند و موضع قوی و مناسبی بگیرند و برادران و خواهران مسلمان خود را تنها نگذارند.»

حسین نوری همدانی هم در واکنش به کشته‌شده بیش از ۱۵۰ تن از مسلمانان ایالت سین کیانگ چین، آن را جنایتی «وحشتناک‌تر» از کشته‌شده یک زن مسلمان در آلمان توصیف کرد.

هم‌چنین هاشمی رفسنجانی در آغاز خطبهٔ دوم نماز جمعهٔ ۲۶ تیر ۱۳۸۸ تهران، با اشاره به کشتار و سرکوب اخیر مسلمانان سین کیانگ، دولت چین را «برادرانه نصیحت» کرد که با مسلمانان ساکن این کشور بهتر رفتار کند. هنگامی‌که گروهی از نمازگزاران شروع به شعار دادن علیه چین کردند، رفسنجانی از آن‌ها دعوت کرد به خاطر شرایط موجود خویشتن‌داری کنند.

معصومهٔ ابتکار در اعتراض به سکوت دولت ایران در قبال کشتار مسلمانان در چین، در ۱۶ تیر گفت: «خبرگزاری دولتی ایران در خبر خود هیچ اشاره‌ای به مسلمان بودن معترضان نمی‌کند و به رویش هم نمی‌آورد که یکی از اعتراضات در مسجد عیدکا در شهر کاشگار [کاشغر] صورت گرفته است.»سید حسین نقوی حسینی، عضو کمیسیون امنیت ملّی و سیاست خارجی مجلس در ۲۴ تیر گفت: وزارت خارجه نباید استراتژی غلطی را که در مورد مسلمانان چچن اتّخاذ کرد در مورد کشتار مسلمانان چین تکرار می‌کرد هم‌چنین مقالاتی به قلم عمادالدین باقی، صادق زیباکلام و محمد شریف در روزنامهٔ اعتماد ملی نوشته‌شده است. حسین سبحانی نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملّی مجلس هشتم، مبهم بودن مسئلهٔ کشته‌شده مسلمانان اویغور و دلایل آن را، علّت سکوت راست‌گرایان دانست.

یکی از نمایندگان حامی دولت در مجلس شورای اسلامی، به‌صراحت اعلام کرده است: «اگر ایران نسنجیده اعلام موضع کند ممکن است روابط ایران با چین دچار مشکل شود.»

روابط ایران و چین در گذر تاریخ

اولین روابط ایران و چین به دوره اشکانیان در ایران و دودمان در چین بازمی‌گردد. این مهم زمانی اتفاق افتاد که دودمان در آسیا مرکزی کشورگشایی کرد و اشکانیان بلخ را فتح کرده بودند.

روابط ایران و چین از آغاز تا ساسانیان

این زمان آغاز روابط رسمی میان دو کشور هست. در ۱۱۵ پیش از میلاد امپراتور و سفیرانی را به همراه پیشکش‌هایی ارزنده به دربار مهرداد دوم فرستاد. قصد او آغاز پیوندهای بازرگانی میان دو کشور بود. در آن زمان کالای موردنیاز چینیان اسب بود، ولی آنان در برآورده کردن این نیاز ناکام ماندند. سرانجام سفیر چین درراه بازگشت و آنگاه‌که از به دست آوردن اسب از ایرانیان نومید گشت، حاکم بلخ را تهدید نمود، نتیجه البته درگیری میان ایرانیان و چینیان و کشته‌شده سفیر بود.

در ۱۰۴ پیش از میلاد مو برای تلافی این رویداد سپاهیانی را به فرماندهی لی کوالی به فرغانه گسیلاند، ولی چینیان شکست‌خورده. در ۱۰۲ پیش از میلاد این سردار با ۶۰هزار سپاهی تازه‌نفس به سغد تاخت، این بار پیروزی‌هایی به دست آورد. سرانجام با فرمانروای بومی سغد صلح نمود و آن فرمانروا نیز پسر خویش را به گروگانی به دربار هان فرستاد و چینیان نیز سرانجام به کالای خواستنی خویش؛ اسب؛ دست‌یافت‌اند.

در ۴۸ پیش از میلاد هرمایوس از بازماندگان دولت یونانی باختر با دولت چین روابط سیاسی برقرار نمود. او توانست اتحادی نظامی نیز با چین پدید آورد و به یاری چینیان در با شکست دادن سکاها بر بخش‌هایی از هندوکش و درهٔ کابل چیره گردد؛ ولی به‌زودی او با تازش کوشانیان رودررو شد، پس به‌ناچار در ۳۰ پیش از میلاد باز از چینیان یاری خواست، ولی چنگتی امپراتور چین از پشتیبانی او خودداری نمود. بدین‌سان واپسین دولت یونانی در شرق از میان رفت.

در ۹۴ میلادی اشکانیان سفیری به دربار چین فرستادند. آماج این فرستادن سفیر گویا پیش‌گیری از برقراری هرگونه ارتباطی میان چینیان و روم -که دشمن ایران شمرده می‌شد- بود. در این زمان چینیان بر فلات تاریم چیره شده و چشم به‌پیش به‌سوی باختر را داشتند.

در ۹۷ میلادی پان جائو سردار چینی با سپاهی به‌سوی آسیای میانه پیشروی نمود. او سفیری را به نام کن یینگ برای شناسایی غرب به‌سوی ایران فرستاد. کن یینگ به ایران رفت، ولی ازآنجاکه ایرانیان خواهان برقراری پیوند میان چین و روم نبودند وی را از پیگیری سفرش به‌سوی غرب بازداشتند، هوده آنکه او تا کرانه‌های خلیج‌فارس بیشتر پیشروی ننمود. اطلاعات او دربارهٔ ایران اشکانی منبعی بسیار ارزنده است.

در ۱۰۱ میلادی سفیری دیگر از سوی اشکانیان به دربارهٔ چین رسید. این سفیر با خود پیشکش‌هایی چون شیر و شترمرغ و شماری شعبده‌باز برد. این کالاها برای چینیان تا آن زمان نو می‌نمود. در آینده تبادلات بازرگانی میان ایران و چین گسترش یافت؛ ایرانیان انگور، یونجه و انار و چینیان هلو و زردآلو را به یکدیگر شناساندند؛ ولی کالایی که روابط دو طرف را برای درازمدت پیوسته ساخته بود ابریشم چین بود.

روابط ایران و چین در دوران ساسانیان

اوج روابط میان ایران و چین در روزگار باستان هم‌زمان با برپایی دولت ساسانیان بود. این روابط فراز و نشیب چندی داشت. ایرانیان در این زمان ابریشم چین را در انحصار خود گرفته بود و به بهای دلخواه خود به جهان و به‌ویژه روم خواستار اصلی این کالا- عرضه می‌داشت.

تبادلات میان دو ملت یکی هنر ساسانی بود که در قالب مینیاتور و سفال‌گری و جز آن به چین راه یافت و هم پارچه‌بافی چینی که به ایران وارد شد. محصولات ایرانی صادرشده به چین در این زمان قالی، لوازم‌آرایشی، مرجان، جواهرات، رنگ، پارچه و انفیه بود.

در زمان شاپور دوم ساسانیان کوشانیان را از میان بردند. این اقدام سبب هم‌مرزی میان ایران ساسانی و چین گردید. در زمان خسرو یکم بازرگانی دریایی میان دو کشور نیز رونق گرفت. وی به‌منظور برقراری اتحاد در ۵۵۰ میلادی سفیری را به چان‌آن پایتخت چین فرستاد. انوشیروان پیوند دوستانه‌ای با چینیان برقرار ساخت و دو طرف بارها به تبادل سفیر و فرستادن پیشکش‌هایی پرداختند. این پادشاهی ایرانی به‌ویژه در اندیشهٔ اتحاد با چین برای نبرد با هپتالیان بود.

انحصار ابریشم دشمنی‌های چندی در جهان باستان برانگیخت. چین نیز از این دشمنی برکنار نماند. به‌زودی اتحادی میان روم، چین، خاقانات ترک غربی و خزرها بر ضد ساسانیان بر پاشد. در برابر ایران نیز در جستجوی هم‌پیمانانی تازه با خاقانات ترک شرقی و آوارها متحد گردید. در زمان خسرو دوم در سال ۶۰۳ میلادی جنگی سهمگین در جهان درگرفت، رومیان و خزرها و ترکان غربی بر ایران تاختند. سپاهیان ایران و چین اگرچه رودرروی هم قرار نگرفتند، ولی چینیان خاقانات شرقی را که هم‌پیمان ایران بود از میان برد. با از میان رفتن خاقانات ترک شرقی چینیان را سیاستی دیگر آمد و متوجه غرب گردیده سر از پیمان با ترکان غربی پیچیدند و به سرزمین‌های آنان تاختند. در ۶۰۹ میلادی سپاهیان امپراتور یان دی پس از چیرگی بر ختن، کاشغر و سراسر تورفان به سرزمین‌های ایرانی نزدیک‌تر شدند، در این زمان شهرهای سغدی‌نشین بخارا، سمرقند و فرغانه پیروی از امپراتور چین را پذیرا شدند. ساسانیان در این زمان توجهی به‌پیش چینیان نشان ندادند، زیرا سخت در غرب درگیر بودند.

در زمان تازش اعراب بر ایران، هنگامی‌که کار بر یزدگرد سوم تنگ آمد سفیری را برای یاری‌جویی به نزد امپراتور گائوتسونگ از دودمان تانگ فرستاد. سفیر در ۶۳۸ میلادی به دربار او رسید، ولی نتیجه‌ای از این گسیل پیک برای ایرانیان به دست نیامد. به‌ناچار یزدگرد که اکنون در مرو سنگر گرفته بود پسرش پیروز را برای درخواست یاری به نزد گائوتسونگ فرستاد، پیروز هنوز به دربار چین نرسیده بود که یزدگرد در ۶۵۲ میلادی کشته‌شده. پس ازاین‌روی داد اندک‌اندک بزرگان ایرانی که به همراه دودمان ساسانی به چین پناه برده مناصب درباری یافتند. از فرزندان یزدگرد سوم نیز پیروز، پسرش نرسی، پسر او پشنگ و در پایان خسرو در پناه امپراتوران چین نخست برای بیرون راندن اعراب کوشیدند و آنگاه‌که ناکام ماندند در این سرزمین با احترام زیستند تا اینکه در میان چینیان تحلیل رفتند.

روابط ایران و چین پس از اسلام

نخستین سفیر خلفای راشدین در سال ۳۱ قمری به دربار یونگ وی امپراتور آن زمان چین رسید. این نخستین برخورد اسلام با چین هم بود. مسلمانان توانستند اجازهٔ تبلیغ آیین تازه و برپایی مسجدی در چانگان پایتخت چین را بگیرند. مسلمانان نیز به روابط پررونق بازرگانی با چین پرداختند. در منابع چینی از امویان را تازی‌های سپیدپوش و عباسیان را بانام تازیان سیاه‌پوش خوانده‌اند.

عهدنامه مودت

نخستین عهدنامه مودت در دنیای معاصر میان دولت‌های ایران و چین در رم پایتخت ایتالیا و میان سفیران دو کشور در یازدهم خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی (اول ژوئن ۱۹۲۰ میلادی) بسته شد. این عهدنامه هفت ماده‌ای مبنایی برای مبادله نمایندگان سیاسی و کنسولی میان دو کشور و تأسیس سفارتخانه و کنسولگری در خاک یکدیگر شد. امضاکنندگان آن از طرف ایران میرزا اسحاق خان مفخم الدوله وزیرمختار ایران در رم و از طرف ایران وان کوان کی وزیرمختار چین در رم بودند. این عهدنامه درزمانی بسته شد که مجلس شورای ملی در ایران تعطیل بود. سال بعد که مجلس بازگشایی شد، این عهدنامه در شانزدهم آبان ۱۳۰۰ به تصویب رسید و جنبه قانونی یافت. تنها معترض به عهدنامه، ارباب کیخسرو نماینده زرتشتیان بود. اظهارات او می‌تواند نخستین اعتراض به ورود کالای چینی به کشور در تاریخ مدرن به‌حساب بیاید: «متأسفانه تصور می‌کنم از انعقاد این معاهده چیزی که به ایران لطمه وارد خواهد نمود، ورود امتعه چین است که غالباً جزو تفننات (کالاهای تزئینی) است و البته خیلی زیاد خواهد شد و به وزارت (بار روی دوش) مملکت خواهد افزود و اگر هم چیزی در مملکت باقی باشد به چین خواهد رفت». به گفته ارباب کیخسرو که خود از تاجران تراز اول ایران بود، «تجارت ایران و چین خیلی محدود است و متأسفانه چیزی هم که از ایران به چین می‌رفت، در آن خصوص به‌قدری دولت چین فشار آورد که یک قسمت از تجار ایران را ورشکست نموده و یک قسمت دیگر را هم نمی‌دانم به چه حال نگاه داشته و آن مسئله تریاک است زیرا مواد خام دیگری از ایران به چین نمی‌رفت».

روابط ایران و چین در دوران پهلوی

ایران به خاطر هراس فراوان از کمونیسم، و علاقه زیاد به تضمین حمایت سیاسی، نظامی و اقتصادی ایالات‌متحده، در قبال جمهوری خلق چین که در سال ۱۹۴۹ میلادی/۱۳۲۹ شمسی ظهور کرد و در ابتدا از سیاست‌های اتحاد شوروی پیروی می‌کرد، از سیاست واشینگتن دی سی، پیروی کرد. دولت ایران از به رسمیت شناختن جمهوری خلق چین و مواضع آن در سازمان ملل متحد سر باز زد. رویکرد چین نسبت به ایران در دهه ۱۳۳۰ شمسی و اوایل دهه ۱۳۴۰ شمسی، باوجود دلالت‌های شدید ایدئولوژیک، از ظرافت برخوردار بود و مابین مواضع گوناگون سیاست خارجی اتخاذشده از سوی ایران تفاوت قائل می‌شد. برای مثال چین در اوایل دهه ۱۳۳۰ شمسی از سیاست نخست‌وزیر ایران محمد مصدق برای ملی کردن صنعت نفت ایران به‌عنوان مقاومت در برابر امپریالیسم بریتانیا و آمریکا حمایت می‌کرد. کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که مصدق را سرنگون و محمدرضا شاه پهلوی را به قدرت بازگرداند به این عنوان که توسط آمریکا سازماندهی‌شده و علیه شوروی هدایت‌شده محکوم شد. در اجلاس همبستگی آفریقا-آسیا، که در فروردین ۱۳۳۴ در باندونگ، اندونزی برگزار شد، چو ئن لای نخست‌وزیر چین قویاً با تلاش‌های فرضی آمریکا برای تشکیل ائتلاف‌های ضد کمونیستی در کشورهای جهان سوم مخالفت کرد، بااین‌حال لحن او در قبال ایران، که از اهداف فرضی چنان سیاست‌هایی بود، نسبتاً ملایم بود. سیاست جهان‌سومی خود چین مانع همزیستی مسالمت‌آمیز با ایران نمی‌شد ولی دولت ایران بین اتحاد شوروی و جمهوری خلق در تلاش‌های آنان برای سیطره یافتن بر کشورهای دیگر از طریق جنبش‌های کمونیستی تفاوت اندکی می‌دید.

در مهر ۱۳۳۴، ایران به پیمان ضد کمونیستی بغداد پیوست؛ در ۱۳۳۵ با حکومت ضد کمونیستی جمهوری چین در تایوان روابط دیپلماتیک برقرار کرد. ایران در هر دو مورد سرزنش شدید جمهوری خلق قرار گرفت، ولی «امپریالیسم آمریکا»، که مسئول مواضع اتخاذشده از سوی تهران است، مقصر اصلی خوانده شد. در دهه ۱۳۴۰ تنش‌های ایدئولوژیک و سیاسی شکاف بازی میان اتحاد شوروی و جمهوری خلق چین ایجاد کرد. در آن زمان، ایران متناسب باقدرت فزاینده اقتصادی و نظامیش باوجود حفظ یک موضع قوی حامی آمریکا، سیاست‌های انعطاف‌پذیرتر و مستقل‌تری اتخاذ کرد.

در سال ۱۳۴۷ دولت بریتانیا اعلام کرد در سال ۱۳۵۰ از خلیج‌فارس خارج خواهد شد. چین در آغاز تلاش کرد در رقابت با اتحاد شوروی جای پای خود را در منطقه سفت کند، و وفاداری شورشیان کمونیست در جبهه آزادی‌بخش ظفار و جبهه خلق برای آزادی خلیج اشغالی عربی که هردوی آن‌ها از اوایل دهه ۱۳۳۰ پیوندهایی با پکن داشتند را به خود جلب کند. این سیاست که با در دست گرفتن نقش مدافع منطقه خلیج‌فارس علیه «مداخله خارجی» و «آشوب محلی» از سوی تهران در تضاد قرار داشت، تدریجاً جای خود را به تلاش برای جلوگیری از چیرگی شوروی بر این گروه‌های انقلابی داد. این سیاست ناموفق بود و به‌صورت موضعی آشکارا ضد شوروی درآمد، که در آن ایران از سوی کشورهای ساحل خلیج‌فارس به‌عنوان کارگزار اصلی قدرت ترجیح داده می‌شد.

شروع رسمی روابط اقتصادی ایران و چین در دوران پهلوی

در سال ۱۳۴۵ شورای وزیران ایران رسماً اجازه تجارت بین ایران و چین را صادر کرد. شاه در مصاحبه‌ای با خبرگزاری رسمی جمهوری فدرال آلمان در سال ۱۳۴۶ توضیح داد که حامی پذیرش جمهوری خلق چین در سازمان ملل متحد است. تحولات متعدد دیگر ازجمله تحکیم روابط با اتحاد شوروی از یک‌سو و عراق و هند از سوی دیگر در اواخر دهه ۱۳۴۰ و نیز تجزیه پاکستان در اسفند ۱۳۴۹، ایران را به جمهوری خلق نزدیک‌تر کرد. اما در سال ۱۳۴۹ حکومت تهران همچنان نگران بود که از راپروشمان با چین از آمریکا پیشی نگیرد. کویت در اسفند ۱۳۴۹ جمهوری خلق را به رسمیت شناخت و ترکیه در فروردین ۱۳۵۰ تصمیم گرفت این کار را انجام دهد. ایران نیز در حال برداشتن گام‌های نهایی برای روابط نزدیک‌تر با چین بود. در ۲۵ فروردین ۱۳۵۰، شاهدخت اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی شاه به دعوت حکومت چین از پکن بازدید کرد. در ۱۰ اردیبهشت شاهدخت فاطمه خواهر کوچک شاه هم بازدید کرد. اعلام این‌که رئیس‌جمهور ریچارد نیکسون از چین بازدید خواهد کرد در ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۱ صحنه را برای برقراری رسمی پیوندهای دیپلماتیک بین ایران و جمهوری خلق آماده کرد: در ۲۵ مرداد ۱۳۵۰ سفرای دو کشور در اسلام‌آباد پاکستان دیدار کردند و سندی را امضا کردند که در آن ایران حکومت پکن را به رسمیت شناخت، اعلامیه رسمی‌ای فردای آن روز هم‌زمان در پایتخت‌های دو کشور منتشر شد.

رابطه جدید بین ایران و جمهوری خلق تقریباً آناً در بیست و ششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در شهریور-آذر ۱۳۵۰ محک خورد. نمایندگی جمهوری خلق و اخراج هیئت تایوان موضوع دو پیش‌نویس قطعنامه بود. یکی، که در اصل توسط آلبانی آماده‌شده بود خواهان نشاندن هیئت جمهوری خلق به‌عنوان تنها نماینده چین بود و دیگری که به‌پیش آمریکایی مشهور بود اکثریت دو سومی را برای اخراج هیئت تایوان که سه دهه بود کرسی چین را اشغال کرده بود لازم می‌کرد. ایران که جمهوری خلق را به رسمیت شناخته بود به قطعنامه آلبانی رأی داد ولی برای شرمسار نکردن کشور «به‌طور سنتی دوست»، آمریکا، به قطعنامه آمریکایی رأی ممتنع داد.

روابط ایران و چین به‌طور ثابت ارتقا یافت، که نشان آن بازدیدهای مکرر در سطوح بالا و همگرایی سیاست‌ها در خصوص شماری از مسائل منطقه‌ای و جهانی بود. شهبانو فرح پهلوی در شهریور ۱۳۵۱ در صدر هیئتی که نخست‌وزیر امیرعباس هویدا در آن حضور داشت در یک سفر ده‌روزه به جمهوری خلق رفت. در مرداد ۱۳۵۲ جی پنگ-فی وزیر امور خارجه چین از ایران بازدید کرد و در فروردین ۱۳۵۴ لی شیان-نین معاون نخست‌وزیر به دنبال او از ایران دیدار کرد. در ۲ تیر ۱۳۵۵ شاهدخت اشرف دوباره از چین بازدید کرد. در همه این تماس‌های رسمی، چینی‌ها به‌طور پیوسته بر موضوعاتی که اساساً منعکس‌کننده دغدغه‌های استراتژیک آنان در مقابل ابتکارات دیپلماتیک شوروی بود ولی با دغدغه‌ها و آمال سیاست خارجی ایران مصادف بود تأکید می‌کردند. بر این اساس آنان از دیدگاه‌های ایران در خصوص امنیت خلیج‌فارس و اقیانوس هند و برنامه گسترده تدارکات نظامی شاه به‌عنوان تدبیری «ضروری» برای مقابله با «طراحی‌های خرابکارانه» و «هژمونیستی» در خلیج‌فارس حمایت می‌کردند. مقامات ایرانی در میزبانی از هیئت‌های چینی معمولاً بر موضوعات اقتدار ملی و تمامیت ارضی ایران تأکید می‌کردند ولی در حملات تند چین به ابرقدرت‌ها، مخصوصاً اتحاد شوروی که ایران رابطه متوازنی با آن برقرار کرده بود، با آنان شریک نمی‌شدند. پس از وفات نخست‌وزیر چو ئن لای و مائو تسه تونگ رهبر چین، این کشور در سال ۱۹۷۶ هیئتی به رهبری اولان فو، قائم‌مقام رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق را برای دادن اطمینان به حکومت ایران نسبت به تداوم سیاست خارجی چین را به ایران اعزام کرد.

جنگ ایران و چین در شاهنامه

رزم رستم و خاقان چین داستانی پهلوانی دارای ۴۰۹ بیت در شاهنامه است. خاقان چین با سپاهش به یاری تورانیان به هماون آمد تا با سپاه ایران بجنگد ولی درنبردی که درگرفت، سه تن از سرداران خود یعنی اشکبوس و کاموس و چنگش را از دست داد. آنگاه خود با سپاهش به لشکر ایران تاخت و چون کاری از پیش نبرد به رستم پیشنهاد آشتی کرد ولی رستم نپذیرفت و به نبرد ادامه داد تا به خود خاقان که بر فیلی سپید سوار بود، دست‌یافت و او را با کمند به بند آورد.

ایران و چین فوتبال

ایران و چین نه‌تنها در روابط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی باهم تعامل و رقابت داشتند درزمینهٔ ورزشی نیز این موضوع را همواره در روابط ایران و چین می‌بینیم.

تیم‌های ملی فوتبال ایران و چین تاکنون ۲۶ بار در مقابل یکدیگر قرارگرفته‌اند. حاصل این بازی‌ها، ۱۴ پیروزی برای ایران، ۵ پیروزی برای چین و ۷ تساوی بوده است.

در این بازی‌ها جمعاً ۶۶ گل به ثمر رسیده است که سهم ایران ۴۵ گل و سهم چین ۲۱ گل هست.

دو بار دربازی‌های جام ملت‌های آسیا تکلیف برنده در ضربات پنالتی مشخص‌شده است که یک‌بار ایران و یک‌بار چین برنده ضربات پنالتی بوده است اما با توجه به قوانین فدراسیون بین‌المللی فوتبال نتیجه هر دو بازی در آمار فیفا تساوی قیدشده است.

انتهای مطلب