زندگینامه حضرت فاطمه معصومه (س): زنی از خاندان عصمت در عصر ظلمت
حضرت فاطمه معصومه (س) کوثر عصمت و ستاره تابناک آسمان ولایت دختری از خاندان عصمت و طهارت است که با فضایل اخلاقی و علمی خود قلب میلیون‌ها شیعه را به سوی خود جذب کرده است.
به گزارش پارت نیوز؛ حضرت فاطمه معصومه (س)، دختر موسی بن جعفر (ع) و خواهر امام رضا (ع) یکی از برجسته‌ترین زنان تاریخ اسلام است که با فضایل اخلاقی و علمی خود، جایگاهی والا در قلب شیعیان جهان دارد. در میان انوار تابناک آسمان ولایت ستاره درخشانی می‌درخشد که با نور ایمان و تقوا دل‌های عاشقان را روشن کرده است. حضرت فاطمه معصومه (س) بانوی کریمه اهل بیت (ع) با فضایل اخلاقی کم‌نظیر خود الگویی بی‌بدیل برای همه انسان‌ها به ویژه زنان است.
فهرست
حضرت فاطمه معصومه (س) گوهر تابناک آسمان ولایت و دختر موسی بن جعفر (ع) هفتمین امام شیعیان دوازده‌امامی در سال 173 هجری قمری در مدینه منوره چشم به جهان گشود. ایشان از نسل پاک پیامبر اکرم (ص) و از خاندان عصمت و طهارت بودند. در دوران پر آشوب حکومت عباسیان و در زمان خلافت هارون الرشید امین و مأمون زندگی می‌کردند. با توجه به جایگاه والای ایشان در خاندان اهل بیت (ع) همواره مورد توجه و احترام شیعیان بوده‌اند.
پس از آنکه برادر بزرگوارش علی بن موسی الرضا (ع) به اجبار به مرو تبعید شد حضرت فاطمه معصومه (س) که دلش برای دیدار برادر تنگ شده بود پس از یک سال انتظار همراه با خاندان و یاران خود راهی سفر طولانی به سوی مرو شد. اما تقدیر الهی مسیر این کاروان نورانی را دگرگون کرد.
در راه در شهر ساوه دشمنان اهل بیت (ع) با حمله به کاروان مانع رسیدن حضرت فاطمه معصومه (س) به مقصد شدند. در این حادثه تلخ بسیاری از یاران ایشان به شهادت رسیدند و خود حضرت نیز به شدت بیمار شدند. با وجود همه سختی‌ها حضرت فاطمه معصومه (س) با اراده‌ای قوی به سمت قم حرکت کرد و پس از هفده روز بیماری در این شهر مقدس به دیدار حق شتافت.
در ادامه به سفری روحانی می‌رویم تا با زندگی و فضایل حضرت فاطمه معصومه (س) کوثر عصمت و ستاره تابناک آسمان ولایت آشنا شویم.
نام و القاب حضرت فاطمه معصومه (س)
درباره نام دختران امام موسی کاظم (ع) روایات مختلفی وجود دارد. برخی منابع مانند ابن جوزی از چهار دختر با نام فاطمه یاد می‌کنند در حالی که برخی دیگر از جمله قرشی نام فاطمه را برای دو تن از دختران آن حضرت ذکر کرده و یکی را فاطمه صغری و دیگری را فاطمه کبری یا معصومه نامیده‌اند. ربیعی نیز به همین ترتیب از چهار فاطمه سخن گفته است حتی حمدالله مستوفی از سه دختر با نام فاطمه یاد کرده و یکی را در قم مدفون دانسته است. این اختلاف روایات نشان از اهمیت و جایگاه ویژه نام فاطمه در خاندان عصمت دارد.
حضرت فاطمه معصومه (س) به عنوان یکی از بانوان بزرگوار و مقدس شیعه دارای القاب و عناوین متعددی است که هر یک به وجهی از شخصیت والای ایشان اشاره دارد. از جمله این القاب می‌توان به «معصومه»، «کریمه اهل بیت»، «ستی»، «اخت الرضا» و ترکیبی از القاب دیگری همچون «طاهره»، «حمیده»، «رضیه» و «مرضیه» اشاره کرد.
- معصومه: مشهورترین لقب حضرت «معصومه» است که به معنای پاک و معصوم از گناه می‌باشد. این لقب را امام رضا (ع) به ایشان عطا فرموده‌اند و در روایتی معتبر ایشان فرموده‌اند: «هرکس معصومه را در قم زیارت کند مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.» این حدیث نشان از مقام والای حضرت معصومه (س) نزد اهل بیت (ع) دارد.
- کریمه اهل بیت: لقب «کریمه اهل بیت» نیز برای حضرت معصومه (س) بسیار رایج است. این لقب به معنای بزرگوار و شریف خاندان اهل بیت (ع) می‌باشد و نشان از جایگاه والای ایشان در این خاندان دارد.
- ستی: واژه «ستی» به معنای بانو و خانم است و در تواریخ قم حضرت معصومه (س) با این عنوان خطاب شده‌اند.
- اخت الرضا: این لقب به معنای خواهر رضا است و نشان از رابطه نزدیک حضرت معصومه (س) با برادر بزرگوارشان امام رضا (ع) دارد.
- سایر القاب: القاب دیگری همچون «طاهره» (پاک)، «حمیده» (ستوده)، «رضیه» (راضی به قضای الهی) و «مرضیه» (مورد رضایت خداوند) نیز برای توصیف فضایل اخلاقی و معنوی حضرت معصومه (س) به کار رفته است.
تبار
حضرت فاطمه معصومه (س) بانوی بزرگوار شیعه از خاندانی والا و اصیل برخاسته است. پدر بزرگوار ایشان جعفر صادق (ع) رئیس مذهب جعفری و یکی از ائمه معصوم (ع) بودند. پدر ایشان موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان و از بزرگترین فقها و دانشمندان اسلام بودند.
مادر گرامی حضرت معصومه (س) نجمه خاتون بانویی با فضیلت و پاکدامن بودند که از مغرب زمین یا شمال آفریقا به ایران آورده شده بودند. برخی منابع ایشان را اهل جزیره مارسی در جنوب فرانسه و برخی دیگر اهل شهر نوبه در شمال آفریقا می‌دانند. نامهای دیگری همچون تکتم، اروی، سمان، سکن و سکنی نیز برای ایشان ذکر شده است.
براساس روایات نجمه خاتون پیش از آنکه به عقد موسی کاظم (ع) درآید کنیز حمیده مصفاه بود. حضرت معصومه (س) از فرزندان پرشمار موسی کاظم (ع) بودند. ایشان نوزده برادر و هجده خواهر داشتند که از جمله آنان علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم شیعیان می‌باشد.
سرگذشت
تاریخ دقیق تولد حضرت فاطمه معصومه (س) یکی از مباحثی است که در میان محققان شیعه اختلاف نظر قابل توجهی وجود دارد. برخی منابع مانند کتاب مستدرک سفینه البحار تاریخ تولد ایشان را اول ذی‌القعده سال 173 قمری ذکر کرده‌اند. در مقابل عباس فیض قمی با استناد به کتاب‌های لوایق الانوار و نزهة الابرار سال 183 قمری را تاریخ ولادت ایشان می‌داند.
هاشمی این نظر را به دلیل فوت موسی کاظم (ع) در سال 183 قمری رد می‌کند و معتقد است این تاریخ نمی‌تواند صحیح باشد. شبیری زنجانی نیز تاریخ 173 قمری را مورد تردید قرار داده و آن را مجعول می‌داند. با وجود این اختلاف نظرها عدم قطعیت در مورد تاریخ دقیق تولد حضرت معصومه (س) همچنان پابرجاست.
امام جعفر صادق (ع) ولادت دختری به نام فاطمه را برای فرزندشان موسی کاظم (ع) پیش‌گویی کردند و فرمودند که شفاعت این دختر شیعیان را به بهشت خواهد برد. با این حال منابع تاریخی در مورد جایگاه حضرت فاطمه معصومه (س) در میان فرزندان امام موسی کاظم (ع) اختلاف نظر دارند و برخی ایشان را کوچک‌ترین برخی بزرگترین و برخی دیگر یکی از دختران وسط ایشان می‌دانند.
کودکی حضرت فاطمه معصومه (س)
حضرت فاطمه معصومه (س) دختر بزرگوار امام موسی کاظم (ع) در دوران کودکی خود شاهد سختی‌ها و مصائب فراوانی بود. پدر بزرگوارش امام موسی کاظم (ع) به دلیل مبارزه با حکومت ظالم عباسی بارها زندانی و تبعید شد. در یکی از این حبس‌ها که به دستور هارون الرشید صورت گرفت امام موسی کاظم (ع) به مدت چند سال در زندان به سر برد و سرانجام در همانجا به شهادت رسید.
فاطمه معصومه (س) که در آن زمان کودکی بیش نبود از دست دادن پدر مهربانش را بسیار سخت تحمل کرد. در دوران کودکی ایشان شاهد یورش نیروهای عباسی به خانه اهل بیت (ع) بودند که به دستور هارون الرشید و با هدف غارت اموال و آزار و اذیت اهل بیت (ع) انجام شد. امام موسی کاظم (ع) با شجاعت تمام از حریم اهل بیت (ع) دفاع کردند و مانع از تعرض به زنان شدند.
این وقایع تلخ تأثیر عمیقی بر زندگی حضرت معصومه (س) گذاشت و ایشان را از همان کودکی با مصائب و سختی‌ها آشنا کرد. با این حال ایشان با صبر و شکیبایی و ایمان راسخ این دوران سخت را پشت سر گذاشتند و به یکی از بزرگوارترین بانوان شیعه تبدیل شدند.
زندگی شخصی
حضرت فاطمه معصومه (س) به عنوان یکی از بانوان بزرگوار و عالم شیعه با وجود توصیه اسلام به ازدواج این سنت را ترک کردند. برخی معتقدند که مقام علمی و معنوی ایشان به حدی بود که همتایی برای ازدواج با ایشان یافت نمی‌شد و یا اینکه به دلایل دیگری مانند شرایط خاص تاریخی و وصیت پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم (ع) از ازدواج خودداری کردند.
نیافتن هم کفو برای ازدواج
برخی دیگر از محققان نیز معتقدند که وصیت امام موسی کاظم (ع) مبنی بر عدم ازدواج دخترانشان از جمله حضرت فاطمه معصومه (س) به دلایل سیاسی و حفظ امنیت خانواده بوده است. در آن دوران ازدواج دختران اهل بیت (ع) با افراد قدرتمند سیاسی ممکن بود به نفوذ بیشتر حکومت عباسی بر این خاندان منجر شود. بنابراین امام موسی کاظم (ع) با این وصیت از امنیت و حریم خانواده خود محافظت کردند.
ترس از حکومت
شرایط سخت سیاسی و اجتماعی دوران هارون الرشید ازدواج با دختران امام موسی کاظم (ع) را به اقدامی پرریسک تبدیل کرده بود. ترس از حکومت عباسی و تعقیب و آزار شیعیان بسیاری را از این کار منصرف می‌کرد. حتی شیعیان برای ملاقات با امام خود نیز با مشکلات فراوانی روبرو بودند و مجبور بودند به صورت مخفیانه به خانه ایشان بروند.
دستور پدر
درباره دلایل عدم ازدواج دختران امام موسی کاظم (ع) نظرات مختلفی وجود دارد. برخی منابع از دستوری صریح در این زمینه خبر می‌دهند در حالی که روایات دیگری این ادعا را رد می‌کنند. برخی پژوهشگران نیز دلایل سیاسی و اجتماعی را برای این تصمیم مطرح کرده‌اند و معتقدند که این امر ممکن است به عنوان یک استراتژی برای مقابله با حکومت عباسی صورت گرفته باشد.
جواز ترک ازدواج در برخی زمان‌ها
با توجه به روایات اسلامی ازدواج به عنوان یک سنت پسندیده توصیه شده است. اما در شرایط خاص و زمانی که ازدواج با مشکلات و موانع بسیاری همراه باشد ممکن است ترک ازدواج بهترین گزینه باشد. روایتی که از ابن عباس نقل شده به شرایطی اشاره می‌کند که ازدواج تنها با انجام کارهای حرام ممکن باشد و در چنین شرایطی ترک ازدواج دیگر مکروه محسوب نمی‌شود.
جدایی از برادر
پس از دعوت امام رضا (ع) به مرو از سوی مأمون حضرت معصومه (س) برای دیدار با برادر خود عازم سفر شدند. دلایل این سفر در منابع مختلف متفاوت ذکر شده است. برخی منابع نامهای از امام رضا (ع) را دلیل این سفر می‌دانند در حالی که برخی دیگر تنها به قصد دیدار با برادر اشاره می‌کنند. همچنین روایاتی وجود دارد که هدف از این سفر را ازدواج حضرت معصومه (س) با مأمون ذکر می‌کند که با شواهد تاریخی و شخصیت والای ایشان سازگار نیست.
سفر حضرت فاطمه معصومه (س) به ایران
مهاجرت سادات به مناطق مختلف اسلامی به ویژه عراق و خراسان از جمله رویدادهای مهم پس از اسلام بود. این مهاجرت‌ها که از دوران امویان آغاز شد و تا دوران عباسیان و پس از آن ادامه یافت، دلایل متعددی داشت. ظلم و ستم خلفای اموی و عباسی بر خاندان پیامبر (ص) و به خصوص علویان یکی از مهم‌ترین دلایل این مهاجرت‌ها بود. همچنین جذب سادات به عنوان نمایندگان اسلام در مناطق مختلف و تلاش برای گسترش تشیع از دیگر انگیزه‌های این مهاجرت‌ها محسوب می‌شد.
خراسان به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب دوری از مرکز خلافت عباسی حضور قبلی علویان زیدی و اسماعیلی و گرایش مردم این منطقه به تشیع به مقصدی جذاب برای سادات تبدیل شده بود. ولایتعهدی امام رضا (ع) در مرو نیز به این جذابیت افزود و باعث شد تا تعداد بیشتری از سادات به خراسان مهاجرت کنند.
با این حال شرایط سیاسی منطقه و سیاست‌های ضد شیعی خلفای عباسی به ویژه هارون الرشید، باعث شد تا مهاجرت به خراسان با دشواری‌هایی همراه شود. در برخی مقاطع حکومت عباسی تلاش کرد تا از ورود سادات به خراسان جلوگیری کند.
برخی منابع تاریخی از جمله کنز الانساب به روایت‌هایی اغراق‌آمیز و داستان‌گونه درباره مهاجرت‌های دسته جمعی سادات به خراسان پرداخته‌اند. این روایات اغلب اعداد بسیار بزرگی را برای تعداد مهاجران ذکر می‌کنند و از نبردهای خونین بین سادات و نیروهای حکومتی سخن می‌گویند. با توجه به شرایط تاریخی آن دوره صحت بسیاری از این روایات قابل تردید است.
آغاز حرکت
با رسیدن پیک امام رضا (ع) به مدینه و دعوت از حضرت معصومه (س) برای عزیمت به خراسان این بانوی بزرگوار آماده سفر شد. بر اساس گزارش عباس قمی در کتاب منتهی الآمال فاطمه معصومه در سال 201 هجری قمری سفر خود را آغاز نمودند.
براساس روایت ربیعی حضرت فاطمه معصومه (س) در این سفر باشکوه همراهی چند تن از برادران خود از جمله فضل، جعفر، هادی، زید و قاسم را داشتند. همچنین تعدادی از برادرزاده‌ها، غلامان و کنیزان نیز ایشان را همراهی می‌کردند. اما سید کباری با توجه به فقدان اطلاعاتی درباره فرزند به نام هادی برای امام موسی کاظم (ع) احتمال می‌دهد که نام این فرزند هارون بوده باشد و به اشتباه هادی ثبت شده باشد. همچنین حضور زیدالنار در کاروان به دلیل دستگیری و تبعید وی به مرو، بعید به نظر می‌رسد.
علاوه بر برادران زنان بسیاری نیز حضرت معصومه (س) را در این سفر همراهی می‌کردند. از جمله این زنان می‌توان به دختران امام موسی کاظم (ع) به نامهای میمونه، فاطمه صغری و خدیجه خاتون، همچنین سلطان موصلیه به عنوان خادمه شخصی حضرت معصومه (س) اشاره کرد. منابع تاریخی نیز به حضور خواهر دیگری در این کاروان اشاره دارند اما نام وی مشخص نشده است.
جعفر مرتضی عاملی مورخ شیعه تعداد افراد کاروان را 23 نفر ذکر کرده است. اما برخی دیگر از منابع تعداد افراد کاروان را تا 400 نفر گزارش کرده‌اند که نشان از استقبال گسترده مردم از این سفر معنوی دارد.
در طول سفر
سید کباری در پژوهش‌های خود به این نکته اشاره می‌کنند که اطلاعات دقیقی درباره مسیر دقیق کاروان حضرت فاطمه معصومه (س) در دسترس نیست. با این حال با توجه به برخی گزارش‌ها و تحلیل‌های جغرافیایی می‌توان مسیر احتمالی این سفر را ترسیم کرد.
بر اساس این تحلیل‌ها کاروان حضرت از مدینه آغاز شده و پس از طی مسافتی طولانی از شهرهای مهمی مانند بغداد، کاظمین و ساوه عبور کرده و نهایتاً به قم رسیده است. برخی منابع جغرافیایی مسیر دقیق‌تری را برای این کاروان پیشنهاد می‌دهند. بر اساس این منابع کاروان پس از خروج از مدینه از مکان‌هایی همچون معدن نقره، قادسیه، کوفه و نجف، بغداد و کاظمین، نهروان، خانقین، قصرشیرین، حلوان، زبیدیه، شبدیز، قصر اللصوص، خنداد، همدان، بوزنجرد، طرزه، روذه، سونقین و در نهایت ساوه عبور کرده است.
هنگامی که کاروان حضرت فاطمه معصومه (س) به شهر ساوه رسید حادثه‌ای تلخ رخ داد. عده‌ای ناشناس به کاروان حمله کرده و درگیری شدیدی رخ داد. در این درگیری بسیاری از همراهان حضرت از جمله برادرانش به شهادت رسیدند. جعفر مرتضی عاملی مورخ شیعه هارون بن موسی کاظم را از جمله شهدای این واقعه نام میبرد و حتی به مسموم کردن حضرت معصومه (س) در این جریان اشاره می‌کند.
علت اصلی این درگیری مشخص نیست اما با توجه به شرایط سیاسی و مذهبی آن زمان احتمالاً اختلافات مذهبی و دشمنی با اهل بیت (ع) عامل اصلی این حادثه تلخ بوده است. پس از این حادثه حضرت معصومه (س) به شدت بیمار شدند و از همراهان خود پرسیدند که تا قم چقدر راه مانده است. با شنیدن اینکه تنها ده فرسخ تا قم فاصله است تصمیم گرفتند به سفر خود ادامه دهند. مردم قم نیز از بیماری حضرت آگاه شدند و برای استقبال از ایشان به ساوه آمدند.
حضرت فاطمه معصومه (س) در شهر قم
شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال دلیل این انتخاب را حضور پررنگ مریدان و شیعیان پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم (ع) و همچنین جایگاه ویژه قم به عنوان یکی از کانون‌های شیعه در آن زمان دانسته‌اند. به عبارت دیگر مردم قم با آغوش باز از حضرت معصومه (س) استقبال کردند و از ایشان دعوت نمودند تا در شهرشان سکنی گزینند.
این امر با توجه به شرایط آن زمان و گسترش تشیع در ایران به ویژه در شهر قم قابل توجیه است. برخی منابع تاریخی قم را در آن زمان تنها شهر شیعی جهان اسلام می‌دانند. امام رضا (ع) نیز به عنوان رهبر شیعیان از این پراکندگی شیعیان استفاده کرده و قبل از مهاجرت به خراسان در محوریت مثلث قم، اهواز و همدان به تربیت شاگردان خود پرداخته بودند. به تدریج و با افزایش تعداد شیعیان در قم این شهر به مرکز شیعیان تبدیل شد و لقب «حرم اهل بیت» را به خود گرفت.
در روایتی دیگر آمده است که با خبر شدن مردم قم از ورود کاروان حضرت معصومه (س) آل سعد تصمیم گرفتند به استقبال ایشان بروند. موسی بن خزرج یکی از افراد این خاندان شبانه از قم خارج شده و به کاروان رسید. وی زمام شتر حضرت معصومه (س) را گرفته و ایشان را به خانه خود در قم آورد. حضرت معصومه (س) به مدت ۱۷ روز در منزل موسی بن خزرج اقامت داشتند و سرانجام به دلیل بیماری در همانجا دار فانی را وداع گفتند.
درگذشت و دفن حضرت فاطمه معصومه (س)
پس از تحمل ۱۷ روز بیماری سخت حضرت فاطمه معصومه (س) سرانجام در تاریخ دقیق مشخصی درگذشتند. اکثر منابع تاریخی تاریخ وفات ایشان را ۱۰ یا ۱۲ ربیع‌الاول سال ۲۰۱ هجری قمری ذکر کرده‌اند. در نتیجه به دلیل نزدیکی این دو تاریخ تمام روزهای بین ۱۰ تا ۱۲ ربیع‌الاول به عنوان ایام عزاداری حضرت معصومه (س) در قم گرامی داشته می‌شود.
برخی منابع سن ایشان را هنگام وفات ۱۸ سال ذکر کرده‌اند اما با توجه به شواهد تاریخی این سن با واقعیت تطابق ندارد. سن واقعی حضرت معصومه (س) احتمالاً بین ۲۱ تا ۲۲ سال بوده است. البته در منابع مختلف سن‌های متفاوتی از ۱۴ تا ۳۰ سال برای ایشان ذکر شده است.
شیخ منصوری در کتاب حیات الست تاریخ دیگری را برای وفات حضرت معصومه (س) ذکر کرده‌اند و آن هشتم ماه شعبان است. با این حال این تاریخ با تاریخ‌های پذیرفته شده در سایر منابع تناقض دارد و به طور گسترده مورد پذیرش قرار نگرفته است.
علت درگذشت
علت درگذشت حضرت فاطمه معصومه (س) در منابع تاریخی به بیماری نسبت داده شده است اما درباره نوع بیماری و چگونگی ابتلا به آن اختلاف نظرهایی وجود دارد.
جعفر مرتضی عاملی معتقد است که حضرت معصومه (س) در مسیر سفر به قم مسموم شده‌اند. وی علت مسمومیت را حمله عباسیان به کاروان و در نتیجه ورود سم به بدن ایشان می‌داند. گای لسترنج نیز به مسمومیت حضرت اشاره می‌کند اما محل مسمومیت را شهر قم ذکر می‌کند.
با این حال سجادی معتقد است که روایت مسمومیت حضرت معصومه ضعیف است و در تواریخ معتبر به آن پرداخته نشده است. تنها منبعی که بیماری مشخصی را برای حضرت معصومه (س) ذکر کرده است که علت وفات ایشان را بیماری تیفوس اعلام کرده است.
دفن
پس از رحلت حضرت فاطمه معصومه (س) پیکر مطهر ایشان در باغی به نام بابلان به خاک سپرده شد. این باغ در آن زمان متعلق به موسی بن خزرج بود و برخی منابع نیز آن را قبرستان خصوصی خاندان آل سعد می‌دانند. پس از انتقال پیکر به باغ بابلان آل سعد سردابی برای دفن حضرت آماده کردند و پس از غسل و کفن بر سر اینکه چه کسی بر پیکر مطهر نماز گزارد و آن را دفن کند اختلاف نظر پیدا کردند.
نهایتاً تصمیم بر آن شد تا فردی پرهیزگار به نام قادر این مهم را انجام دهد. اما در هنگام دفن اتفاق عجیبی رخ داد. دو سوار ناشناس به محل دفن آمدند و بر پیکر مطهر نماز گزارده و آن را به خاک سپردند. هویت این دو سوار ناشناس تاکنون مشخص نشده است. پس از وفات حضرت منزل ایشان در قم به عنوان مسجد ستیه وقف شد تا مکانی برای عبادت و یادبود ایشان باشد.
مدفن حضرت فاطمه معصومه (س)
پس از تدفین حضرت فاطمه معصومه (س) در باغ بابلان موسی بن خزرج بر روی مزار ایشان سایبانی ساده از بوریا قرار داد. این سایبان تا اواسط قرن سوم هجری قمری بر روی مزار باقی ماند تا اینکه زینب که احتمالاً نوه امام جواد (ع) بوده است بر روی آن گنبدی آجری و گچی بنا کرد. این گنبد به قبه زینبیه معروف شد.
به مرور زمان و با دفن برخی از بانوان اهل بیت در جوار حضرت معصومه (س) دو گنبد دیگر نیز در کنار قبه زینبیه ساخته شد. این سه گنبد تا قرن پنجم هجری قمری پابرجا بودند.
از قرن پنجم به بعد ساخت و ساز و توسعه حرم حضرت معصومه (س) ادامه یافت. در دوره صفویه شاه بیگم دختر شاه اسماعیل اول و سپس شاه عباس اول اقدامات مهمی در جهت توسعه و بازسازی حرم انجام دادند. از جمله این اقدامات می‌توان به ساخت مدرسه و تأسیسات رفاهی برای زائران اشاره کرد.
زیارت حضرت فاطمه معصومه (س)
زیارت حضرت فاطمه معصومه (س) در قم همواره مورد توجه و تاکید شیعیان بوده است. در روایات متعددی از ائمه معصومین (ع) به ویژه امام صادق (ع) امام رضا (ع) و امام جواد (ع) بر فضیلت زیارت ایشان و ثواب بهشت برای زائران تاکید شده است. یکی از معروف‌ترین روایات در این زمینه حدیثی است که از امام رضا (ع) نقل شده و در آن حضرت می‌فرمایند: «کسی که فاطمه معصومه را در قم زیارت کند گویی مرا زیارت کرده است.»
اهمیت و جایگاه والای حضرت معصومه (س) باعث شده است که حرم مطهر ایشان به یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان در جهان تبدیل شود. سالانه میلیون‌ها زائر از سراسر جهان برای زیارت این بانوی بزرگوار به قم سفر می‌کنند.
آیت‌الله مجلسی در کتاب بحارالانوار به نقل از کتب زیارات زیارتنامه‌ای معتبر برای حضرت فاطمه معصومه (س) نقل کرده‌اند که توسط امام رضا (ع) برای سعد اشعری بیان شده است. ویژگی منحصربه‌فرد این زیارتنامه آغاز آن با ذکرهای الهی به تعداد مشخص (۳۴ مرتبه الله اکبر ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمدلله) است که در نوع خود بی‌نظیر است.
مقیسه محقق شیعه معتقد است که وجود زیارتنامه‌های معتبر از ائمه معصومین (ع) برای حضرت فاطمه معصومه (س) از ویژگی‌های منحصر به فرد ایشان در میان سایر امامزادگان است. به طور کلی سه زیارتنامه برای ایشان نقل شده است که یکی از آنها دارای سند معتبر و مشهور بوده و دو زیارتنامه دیگر کمتر شناخته شده‌اند.
در احادیث شیعه
محدث قمی از علمای بزرگ شیعه در توصیف فضیلت دختران امام موسی کاظم (ع) به ویژه حضرت معصومه (س) می‌نویسد: «بر اساس آنچه به ما رسیده است شریف‌ترین و بزرگوارترین آنها سیده جلیله فاطمه دختر امام موسی کاظم (ع) است که به حضرت معصومه معروف هستند.» این توصیف نشان‌دهنده جایگاه والای علمی و معنوی حضرت معصومه (س) در میان دختران امام موسی کاظم (ع) است.
با وجود اینکه به طور مستقیم حدیثی از خود حضرت معصومه (س) نقل نشده است، اما روایات متعددی از طریق راویانی که از ایشان روایت نقل کرده‌اند به دست ما رسیده است. از جمله این راویان می‌توان به فاطمه بنت علی بن موسی الرضا و بکر بن احمد قصری اشاره کرد. مفاهیم این روایات بیانگر عمق دانش و بینش دینی حضرت معصومه (س) و همچنین تأکید ایشان بر اصول و ارزش‌های اسلامی است.
- وصایت و امامت علی بن ابی‌طالب پس از محمد
- تثبیت جایگاه غدیر در فرهنگ تشیع
- هشدارهایی به شیعیان جهت فراموشی واقعه غدیر
- تبین جایگاه علی بن ابی‌طالب نسبت به محمد
- بیان اهمیت دوستی با خاندان اهل بیت
منزلت معصومه در احادیث
روزی گروهی از شیعیان به مدینه آمدند تا از امام موسی کاظم (ع) و فرزند بزرگوارشان امام رضا (ع) پرسش‌های دینی خود را بپرسند. اما به دلیل عدم حضور آن بزرگواران در مدینه نامه‌های خود را به حضرت فاطمه معصومه (س) دادند. حضرت با دانش و بینش عمیق خود به تمامی سوالات پاسخ دادند و نامه‌ها را به شیعیان بازگرداندند.
هنگامی که این گروه از شیعیان در بازگشت با امام موسی کاظم (ع) برخورد کردند ماجرای دریافت پاسخ سوالاتشان از حضرت فاطمه معصومه (س) را برای ایشان بیان کردند. امام کاظم (ع) نامه‌های دختر گرامی‌شان را طلب فرمودند و پس از مطالعه و تأیید صحت پاسخ‌ها سه مرتبه فرمودند: «پدرش به فدایش». این سخن حکایت از آن دارد که امام موسی کاظم (ع) به دانش بینش و جامعیت علمی دختر بزرگوارشان بسیار افتخار می‌کردند.
امام صادق علیه السلام در روایتی می‌فرمایند: «به راستی که برای خداوند حرمی است و آن مکه است. برای رسول خدا (ص) حرمی است و آن مدینه است. برای امیرالمؤمنین علی (ع) حرمی است و آن کوفه است و برای ما اهل بیت حرمی است و آن شهر قم است. به زودی زنی از فرزندان من به نام فاطمه در این شهر دفن خواهد شد و هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب خواهد شد.»
در آثار سفرنامه نویسان غربی
گزارش‌های تاریخی دربارهٔ حضرت فاطمه معصومه (س) و سفر ایشان به قم حاوی تناقضاتی است که نشان‌دهندهٔ پیچیدگی‌های تاریخی و نقل روایات در طول زمان است. در این متن به بررسی دقیق‌تر این گزارش‌ها و تحلیل آنها خواهیم پرداخت.
گزارش گارسیا د سیلوا
گارسیا د سیلوا، جهانگرد پرتغالی در سفرنامه خود به قم از زنی علوی به نام لیلی یاد می‌کند که به این شهر مهاجرت کرده و خدمات ارزنده‌ای به مردم قم انجام داده است. وی این زن را دختر فاطمه زهرا و خواهر امام حسن و امام حسین (ع) معرفی می‌کند. با این حال محققان سفرنامه او معتقدند که وی در واقع در مورد حضرت فاطمه معصومه (س) سخن گفته و به اشتباه نام او را لیلی ذکر کرده است.
گزارش ژان شاردن
ژان شاردن جهانگرد فرانسوی نیز به زیارت قم آمده و در مورد حضرت فاطمه معصومه (س) نوشته است. وی معتقد است که امام موسی کاظم (ع) به دلیل آزار و اذیت خلفای عباسی دخترش فاطمه را به قم فرستاده و ایشان در این شهر به ساخت بناهای بزرگ پرداخته‌اند. شاردن همچنین نقل می‌کند که به اعتقاد شیعیان پیکر حضرت معصومه (س) پس از مرگ به آسمان‌ها عروج کرده است.
گزارش دالمانی
دالمانی نیز مانند شاردن در سفرنامه خود به قم از مهاجرت حضرت فاطمه معصومه (س) از کربلا به قم برای در امان ماندن از آزار خلفای عباسی سخن گفته است.
جملی کارری
جملی کارری جهانگرد دیگری است که بانوی مدفون در قم را فاطمه دختر حسین بن علی (ع) معرفی کرده است.
حرف آخر
حضرت فاطمه معصومه (س) ستاره درخشانی در آسمان امامت و ولایت است که نور هدایت و معرفت خود را بر دل‌های شیعیان تابانده است. زندگی پربرکت و مجاهدت‌های خستگی‌ناپذیر ایشان الگویی ارزشمند برای همه انسان‌ها به ویژه شیعیان است. زیارت حرم مطهر ایشان علاوه بر کسب فیض معنوی موجب تقویت ایمان و ارتباط با اهل بیت (ع) می‌شود.
از همراهی شما در این مقاله برای معرفی زندگینامه حضرت فاطمه معصومه (س) سپاسگزاریم. امیدواریم این مقاله به شما برای شناخت بیشتر با حضرت کمک کرده باشد و اگر سوالی در ذهن دارید در بخش نظرات منتظر شما هستیم. همچنین پیشنهادات شما برای بهبود کیفیت مطالب ما چراغ راه آینده ما خواهد بود. با همراهی شما پارت نیوز تلاش می‌کند تا اطلاعات دقیق و به‌روز را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.
انتهای مطلب/ م.د
