نگاهی ژرف به فرهنگ بومی مازندران؛ از نوروز تا جشن مردگان

لهجه های مازندرانی

کارشناسان و متخصصان توانسته‌اند دوازده لهجه در دوازده منطقه متفاوت استان مازندران را شناسایی کنند. این دوازده منطقه شامل:

• منطقه کردکوی
• منطقه بهشهر و نکا
• منطقه ساری
• منطقه قائم‌ شهر
• منطقه بابل
• منطقه نور و نوشهر
• چالوس و تنکابن شرقی
• تنکابن مرکزی
• منطقه علی‌آباد کتول
• منطقه قصران باستانی
• منطقه دماوند
• آمل

غذا در فرهنگ بومی مازندران

مردم مازندران غذای محلی بسیار خوش آب و رنگی دارند که شما با دیدن تصاویر این غذاها هوش از سرتان می پرد. نه تنها چهره ی این غذاها کاملا خیره کننده است، طعم بسیار عالی هم دارند. شمال شهری پر از تنوع غذایی است که لیستی از این غذاها را در اختیار شما قرار می دهیم.

• کدو بره: ترکیبی از کدوسبز، گوجه‌فرنگی، تخم‌مرغ، سیر، پیاز، سیب‌زمینی و ادویه.
• کئی انار: غذایی مقوی برای افراد کم‌خون که از کدو حلوایی، انار، عدس، سیر، گردو، پیاز، لوبیا چیتی، روغن، زردچوبه تهیه می‌شود.
• اکبر جوجه: غذای محبوب مسافران شمال؛ تهیه‌شده از جوجه، رب انار، زعفران، لیموترش، روغن مایع و ادویه.
• خورش ناردون: غذایی اصیل و محبوب از گوشت اردک، انار، پیاز، رب انار، سیر، شکر.
• اردک شکم پر: غذایی خوشمزه و پرطرفدار که از مرغ، پیاز، رب انار، رب گوجه، رب نارنج، ادویه، سبزی معطر تشکیل شده است.
• خورش سیر انار: خورشی ترش و خوشمزه. مواد اولیه این خورش پودر موسیر، پودر سیر، ادویه، انار، رب انار، گوشت مرغ، پیاز، روغن‌زیتون، زعفران و گوشت بلدرچین (اختیاری).
• باقلا وابیج: غذایی با باقلا، شوید خشک، تخم‌مرغ، سیر، کره یا روغن، ادویه، دارچین (اختیاری).

لباس محلی مردم مازندران

لباس مانند موارد دیگر در شهر مازندران کاملا متفاوت و غنی است. شما با دیدن لباس مردم مازندران متوجه اصلت و زیبایی مردمان آنجا خواهید شد.

 لباس زنان مردم مازندران شامل موارد زیر است:

• شلیته یا چرخی شلوار که دامنی منحصربه‌فرد متشکل از چندین نوار رنگی است.
• سرپوش محلی یا چارقد که یک روسری چهارگوش با گل‌های بسیار و تزئینات جذاب بر روی آن است.
• پاپوش شامل گالش و چاروق؛ گالش برای رفت‌وآمدهای ساده روزانه و چاروق کفش مشترک بین مردان و زنان است.

لباس بومی مردان مازندران:

• جومه یا جامه، پیراهن مخصوص مردانه، مناسب برای همه فصول.
• شلوار یا پشمبال، شلوار سیاه یا آبی‌رنگ، در زمستان دارای الیاف متفاوت‌تر به نام چوقاست.
• نیم‌تنه، پوششی به رنگ مشکی که در فصل زمستان بر روی پیراهن خود به تن می‌کنند.
• سرپوش محلی یا کلاه نمدی که برای فصل زمستان بسیار کاربرد دارد.
• پاپوش محلی یا چاروق، یکی از قدیمی‌ترین پاپوش‌ها، از جنس چرم که با بندهایی به دور پا بسته می‌شود.

بازی‌ های بومی محلی مازندران

مردم مازندران بازی های مخصوص به فرهنگ خود را دارند که دارای قدمت و اصالت زیادی می باشد. مردم مازندران کاملا شاد و سرخوش هستند که شامل موارد زیر می باشد:

چیلک مارکا

دو گروه تشکیل می‌شود. هر گروه یک چوب کوچک (چیلک) و یک چوب بزرگ (مارکا) دارد. چوب چیلک را روی گودال می‌گذارند و با چوب مارکا به آن ضربه می‌زنند. گروهی که چوبش مسافت بیشتری طی کند برنده است. بازنده باید به برنده کولی بدهد.
گودالی کوچک حفر می‌کنند و چوب چیلک را روی آن می‌گذارند. سپس با چوب مارکا به آن ضربه می‌زنند.

آغوزکا یا گردوبازی

تعدادی گردو را دو به دو روی هم می‌چینند. هر بازیکن با یک گردوی بزرگ‌تر (تیره) به گردوها ضربه می‌زند. اگر گردوها با تیره بریزد، آن بازیکن موقتاً برنده می‌شود و بقیه باید به تیره او ضربه بزنند. اگر کسی نتواند به تیره ضربه بزند، صاحب همه گردوها می‌شود.
گردوها را دو به دو روی هم می‌چینند. هر بازیکن با تیره به گردوها ضربه می‌زند.

ریسمان‌بازی

یک نفر (بندباز) روی طناب راه می‌رود و حرکات نمایشی انجام می‌دهد. نفر دیگر (شیطانک) در پایین طناب با حرکات خنده‌دار تماشاچیان را سرگرم می‌کند. در پایان، شیطانک از مردم و صاحب‌خانه پول یا شیرینی می‌گیرد.
طنابی را بین دو نقطه بلند می‌کنند. بندباز روی طناب راه می‌رود و حرکات نمایشی انجام می‌دهد. شیطانک در پایین طناب حرکات خنده‌دار انجام می‌دهد.

کشتی لوچو

دو کشتی‌گیر باهم کشتی می‌گیرند. هدف، انداختن حریف به زمین است. قوانین این کشتی شامل موارد زیر است:

* ضربه‌زدن به سر حریف، گرفتن انگشتان دست، چنگ یا ضربه‌زدن به کتف و گوش خطا محسوب می‌شود. * کشتی‌گیران دو هفته باهم مسابقه می‌دهند. * برنده کسی است که بتواند همه حریفان را شکست دهد. * جایزه برنده یک راس گاو است.

صنایع دستی مردم مازندران

استان مازندران مانند سایر شهرها، سوغات و صنایع دستی مخصوص به خود را دارد که این سوغات از گذشته تا به امروز مورد استقبال افراد زیادی قرار گرفته است.

• سوهان کنجدی یا پشت زیک: این شیرینی خوش‌طعم یکی از شیرینی‌های خوشمزه و قدیمی استان مازندران است که برخی افراد به آن سوهان کنجدی هم می‌گویند.
• قماق مازندران: یکی دیگر از شیرینی‌های استان مازندران، شیرینی قماق است. این شیرینی به دلیل اینکه فاقد شکر و هر گونه مواد قندی است، مناسب برای افراد دیابتی است.
• صنایع‌ دستی استان مازندران هم شامل: حصیربافی، صنایع چوبی، جاجیم‌بافی، قالی‌بافی و گلیم‌بافی است. سوغات و صنایع‌ دستی استان مازندران در نوع خود بی‌نظیر است و در این مقال نمی‌گنجد.

رسوم رایج در مازندران

مردم مازندران یک سری رسوم رایج دارند که به خود آن ها اختصاص پیدا می کند. در ادامه آن ها را شرح می دهیم.

مراسم باران خواهی؛ رایج ترین مراسم در مازندران

در فرهنگ بومی مازندران؛ مراسم باران خواهی بسیار رایج است و در زمان خشک سالی برگذار می شود. به زبان محلي اين مراسم را شيلون يا شيلان مي نامند. نحوه بگذاری این مراسم به این گونه است که ابتدا از اهالي محل مواد اوليه براي پخت شير و برنج و يا آش مورد نظر آن ها گردآموری می شود و در روز معين اهالي در مكان مقدسي مانند مسجد، تكيه ، امامزاده و يا در اطراف درخت مقدس جمع مي شوند.

پس از پخت آش به وسيله زن هاي محل، مراسم دعا وروضه خواني انجام مي شود و از خداوند طلب باران مي كنند. پس از صرف آش مراسم به پايان مي رسد.از ديگر عقايد مردم منطقه كه در اين زمينه به جا گذاشتند پايه منبر در آب و يا ريختن آب به روي فردي سيد است.

آفتاب خواهي در فرهنگ بومی مازندران :

این مراسم برای زمانی است که باران شدید می باشد و بند نمی آید و مردم بر روی کاغذ چهل نفر که کچل می باشند را می نویسند و آوزیران می کنند تا باران قطع شود. همچنین مراسم های دعا خوانی و نظر نیز برای قطع شدن باران دارند.

در روستاي كرات كياسر شهرستان ساري، اگر باران ببارد و مانع فعاليت كشاورزي شود، زن هاي روستا به طور جمعي شعر زير را مي خوانند : باران كو، باران بي پايان كو، گندم كه زير خاكه، از تشنگي هلاكه، يا حضرت سليمان، روز آفتاب و شب باران در روستا ولويه؛

كياسر ساري هنگامي كه باران برای پندیدن رور ادامه داشته باشد، براي بند آمدن آن بچه هاي روستا قوطي هاي حلبي را به نخي مي بندند و دو سر نخ را مي گيرند و در كوچه هاي محل راه مي روند و دسته جمعي شعر زير را مي خوانند قوطي قوطي آفتاب كن، يك مشت برنج تو آب كن، ما بچه هاي گرگيم، از سرمايي بمرديم، يا قرا، يا كتاب فردا بشه آفتاب.

گرفتن ماه و خورشيد در فرهنگ بومی مازندران:

در فرهنگ بومی مازندران گرفتگي ماه و خورشيد را ظل ( تاريكي) نامیده می شود و اعتقاد دارند كه اژدهايي جلوي آن را گرفته است در اين حالت براي رهايي و برطرف شدن تاريكي از ماه به پشت بام ها مي روند بر ظرف مسي مي كوبند و با تفنگي تيراندازي مي كنند. علاوه بر اينها نماز آيات مي خوانند و دعا مي كنند.

گهواره بندي :

گهواره بندی نیز از جمله فرهنگ بومی مازندران است که مربوط به نوزاد ده روزه است و عده ای از نزدیکان در روز دهم نوزاد به صرف ناهار و چای دعوت می شوند و پس از صرف ناهار و چاي و شيريني مادر بزرگ و يا قابله كودك را در گهواره مي بندند در بعضي مناطق اگر نوزاد فرزند اول باشداين وظيفه را مادر بزرگ طرف مادري به عهده مي گيرد سپس مدعوين پولي به عنوان هديه در گهواره طفل مي گذارند.

دندان سري :

يكي از مراسم دوران كودكي مراسم دندان سري است كه همزمان با ظاهر شدن اولين دندان هاي طفل برگزار مي شود . در اين مراسم مادر كودك شير برنج يا آشي كه انواع حبوبات در آن وجود داشته باشد مي پزند و كاسه اي از اش را به خانه فاميل ها و دوستان مي دهد معمولا” رسم است كه افراد هنگام پس دادن كاسه، هديه اي مانند جوراب، روسري يا پول در آن مي گذارند.

حرف آخر

در این مقاله معرفی کلی از فرهنگ بومی مازندران داشتیم. از شما کاربران خواهشمندیم که اگر نظری در ارتباط با این مقاله دارید، یا موردی وجود دارد که گفته نشده است، در قسمت نطرات کاربران با ما و دوستان به اشتراک بگذارید.

انتهای مطلب/آ.ع