تاریخچه صنعت خودرو در ایران از سال 1280 تاکنون

به گزارش پارت نیوز؛ پیشینه خودروسازی در ایران را باید از تاریخچه خودرو در کشورمان جستجو کرد نه تولید اولین خودرو در کشور؛ چراکه ورود خودرو شروع خدمات مربوط به این صنعت بود و در ادامه آن صنعت خودروسازی به وجود آمد.

اولین بار در سال 1280 هجری شمسی اولین خودرو وارد ایران شد . دو دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای از بلژیک به ایران وارد شد تا آغازی باشد بر تاریخچه خودرو در ایران و این مدل با سرعت نسبتاً بالایی متقاضیان خود را پیدا کرد.

باگذشت کمتر از 20 سال، تعداد خودروهای موجود در کشور به‌پیش از 1هزار  دستگاه رسید و در سال 1324 این تعداد بیش از 10 هزار دستگاه شد.

اما این‌ها تازه شروع کار بود و زمانی که اولین کارخانه تولید خودرو در کشور تأسیس شد تازه داستان خودرو در ایران آغاز شد.

تاریخچه ساخت خودرو در ایران

ورود صنعت خودروسازی به داخل کشور از سال 1336 و با تأسیس اولین کارخانه مونتاژ خودرو در ایران اتفاق افتاد. ازآن‌پس تحولات این صنعت در ایران را می‌توان به 4 دوره کلی تقسیم‌بندی کرد:

دوران شروع به کار صنعت مونتاژ خودرو در ایران

سال‌های 56-1336: با همکاری خودروسازان اروپایی و آمریکایی، صنعت مونتاژ خودرو وارد ایران شد. در اواخر دهه‌ی 1330 کارخانه‌های کوچکی برای مونتاژ محدود خودروهای جیپ و فیات شکل گرفتند تا اینکه به‌طور جدی‌تر کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال در 12 مهر 1341 ایجاد شد و در 28 اسفند 1342 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. پس‌ازآن در سال 1343 لیلاند موتور شهاب خودرو باهدف تولید اتوبوس، کامیون و کامیونت تأسیس شد.

در سال 1345نیز سایپا اعلام موجودیت کرد. از سال 1348 پای شرکت‌های آسیای شرقی نیز خودروسازی ایران باز شد و شرکت زامیاد با اخذ لیسانس از نیسان ژاپن شروع به تولید وانت نیسان کرد و شرکت ایران وانت از سال 1349به تولید وانت مزدا پرداخت. در سال 1353 نیز شرکت جیپ با فروش 45 درصد از سهام خود به جنرال موتورز آمریکا، باعث تغییر نام شرکت شهباز به جنرال موتور ایران شد و مونتاژ شورلت، بیوك و کادیلاک را آغاز نمود.

دوران رکود صنعت خودرو در ایران

از سال‌های 71-1357: پس از وقوع انتقال اسلامی و به‌خصوص با شروع جنگ ایران و عراق، در پی تخریب بسیاری از، زیرساخت‌های عمرانی و صنعتی و اوضاع ناآرام و بی‌ثبات سیاسی، دوران رکود خودروسازی رقم خورد. سال 1361 با کاهش درآمدهای ارزی نشانه‌های بحران صنعتی، اقتصادی و تولیدی آشکار گردید تا آنجا که در سال 1363 ایران‌خودرو در آستانه تعطیلی قرار گرفت. در تلاشی برای احیای دوباره، در سال 1363 قرارداد راه‌اندازی خط تولید پاوو 301 منعقد گردید که آن‌هم در سال 1368 در راستای تأکید دولت بر تولید خودروهایی که کاربری عمومی داشته باشند، متوقف شد و سالن آن به سالن تولید اتوبوس تغییر کاربری داد. بااین‌حال دولت وقت تالش کرد برای حمایت از این صنعت، از ورشکستگی آن جلوگیری کند.

دوران طلایی صنعت خودرو در ایران

سالهای 91-1372: در این دوره با حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولتی، توسعه و پیشرفت نسبی در صنعت خودروسازی کشور حاصل شد. بعد از شرکت‌های سیتروئن و رنو که به ترتیب از سالهای 1344 و 1355 همکاری خود را با سایپا شروع کرده بودند، کیاموتورز کره جنوبی نیز از سال 1372 به جمع شرکای تجاری سایپا افزوده شد و ایران‌خودرو نیز همکاری خود را با پژو فرانسه از سال 1374 گسترش داد. با افزایش تعداد و تنوع تولید، از اواسط دهه 1371به‌مرور خودروهای تولید داخل به بازار برخی کشورهای دیگر نیز راه پیدا کردند. در سال 1384 تولید خودرو در کشور از مرز یک‌میلیون دستگاه در سال را گذشت و در سال 1385 خط تولید نخستین موتور ملی پایه گازسوز نیز در ایران‌خودرو به بهره‌برداری رسید. در سال 1391 خودروسازی ایران با تولید 6/1 میلیون خودرو، برای اولین بار ازنظر تعداد تولید به جایگاه سیزدهم در بین کشورهای تولیدکننده خودرو رسید. در پی این دستاوردها که البته همواره با حمایت‌های

دولتی همراه بود، خودروسازهای داخلی اقدام به راه‌اندازی خط تولید در سایر کشورهای نیز کردند و با سرمایه‌گذاری‌های گسترده، خط تولید خودروهای سمند و پراید را به‌طور جداگانه در سوریه راه‌اندازی کردند.

تأثیر تحریم‌ها بر صنعت خودرو

بین سالهای1391 تا 1394 و درست از زمانی که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در سازمان ملل تصویب شد؛ دستاوردهای چندین ساله صنعت خودرو ایران تقریباً به تلی از خاکستر بدل شد. در این دوره زمانی شرکای تجاری ایران‌خودرو و سایپا رابطه خود را با این دو شرکت قطع کردند و آن‌ها را در تولید خودرو دست‌تنها گذاشتند. کمیت و کیفیت تولید خودرو در این سالها به‌شدت کاهش یافت و عمدتاً به دلیل کاهش قدرت خرید مردم تقاضای داخلی کاهش پیدا کرد و به دلیل وجود تحریم‌ها از تقاضای خارجی کاسته شد.

چند شرکت خودروسازی در ایران فعالیت دارند؟

از ابتدای ورود خودرو به داخل کشور تاکنون، شرکت‌های متعددی به تولید خودرو پرداخته‌اند که در اینجا به بررسی مختصری از تاریخچه هر یک از آن‌ها به تفکیک می‌پردازیم:

شرکت ایران ‌خودرو

کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال که بزرگ‌ترین کارخانه خودروسازی در ایران است در 12 مهرماه 1341 ایجاد شد و در 28 اسفند 1342 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در اردیبهشت 1346 بهره‌برداری از تأسیسات ساخت اتومبیل پیکان و در سالهای بعد بهره‌برداری از خطوط تولید مینی‌بوس بنز 319 ، اتوبوس بنز 312 و وانت آغاز گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نام این شرکت به ایران خودرو تغییر یافت. این شرکت در سال 1367 به دنبال تعطیلی کارخانه تالبوت انگلستان اقدام به خرید ماشین‌آلات خط تولید آن کرد و پس‌ازآن تا سال 1383 که خط تولید پیکان متوقف شد، اکثر قطعات خودرو پیکان در داخل کشور تولید می‌شد. هم‌زمان با ورود ماشین‌آلات شرکت تالبوت ، قرارداد استفاده از قوای محرکه شرکت پژو فرانسه و تولید پژو 405 نیز در ایران خودرو منعقد گردید.

در سال 1376 تولید اتومبیل پژو RD و مینی‌بوس هیوندای و در سال 1378 تولید اتومبیل پژو پارس (پرشیا) و پژو استیشن در این کارخانه آغاز گشت. در ادامه این روند و در دهه 1381 ، پژو 206 ، سمند ، پژو 207 ، پژو 206 صندوقدار و تندر 90 نیز جزو تولیدات ایران خودرو قرار گرفت. پس‌ازآن رانا، دنا و تندر 90 اتوماتیک هم به این مجموعه اضافه شد.

گروه خودروسازی سایپا

شرکت سایپا در سال 1344 بانام شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن ایران تأسیس گردید و به تولید انواع مدل‌های ژیان و رنو 5 پرداخت. در سال 1354 این شرکت به سایپا تغییر نام داد و در سالهای 1362 و 1371 به ترتیب تولید وانت نیسان و رنو 21 را شروع کرد. از سال 1372 به دنبال قرارداد منعقدشده با شرکت کیاموتورز کره جنوبی ، سایپا خط تولید اتومبیل پراید را راه‌اندازی کرد. در دهه 81 خودروهای زانتیا ، ریو ، وانت زامیاد، مگان و تندر 90 به مجموعه محصولات سایپا اضافه شدند و از خط تولید خودروی ایرانی تیبا نیز رونمایی شد.

این شرکت همچنین خودرو سراتو را نیز با همکاری شرکت کیاموتورز تولید کرد که به دلیل تحریم ها و عدم امکان ایفای تعهدات در حد سراتو 2010 باقی ماند.

شرکت سایپا خط تولید خودروهای خود را در چند کشور دیگر نیز راه‌اندازی کرد. این انتقال فنّاوری اول به دلیل تلاش برای خروج از رکود و دوم به دلیل سیاست‌های خارجی حکومت بود. سال 1385 در ونزوئلا، سال 1386 در کشور سوریه، سال 1391 در کشور سودان و سال 1392 در عراق خط تولید گروه خودروسازی سایپا افتتاح شد.

شرکت پارس‌ خودرو

این شرکت در سال 1346 بانام جیپ شهباز پایان سال 1351 اتومبیل‌های جیپ کروکی، وانت استیشن، آمبولانس و همچنین اتومبیل‌های سواری آریا و شاهین را تولید می‌نمود. در سال 1352 پس از انعقاد قرارداد با شرکت جنرال موتور آمریکا نام آن به جنرال موتور ایران تغییر پیدا کرد و علاوه بر جیپ تولید اتومبیل‌های سواری شرولت،

بیوك و کادیلاک را به سبد محصولات خود اضافه کرد. پس از پیروزی انقلاب و توقف تولید خودروهای آمریکایی، این شرکت به مونتاژ و تولید انواع اتومبیل نیسان پاترول پرداخت و از سال 1376 با خرید تجهیزات خط مونتاژ از شرکت سایپا، تولید رنو-5 را تحت عنوان سپند آغاز نمود. در دهه هشتاد محصولات این شرکت رونق بهتری داشت و باعث شد تولید خودروهای ماکسیما، مگان و تندر 90 نیز در دستور کار آن قرار گیرد. با خرید سهام این شرکت توسط سایپا، پارس خودرو هم‌اکنون زیرمجموعه سایپا هست.

گروه صنایع خودروسازی کرمان ( کرمان خودرو)

گروه صنایع خودروسازی کرمان در اسفند سال 1373 باهدف ساخت، مونتاژ و فروش اتومبیل‌سواری، و ارائه خدمات بعد از فروش آن تأسیس شد. این شرکت محصول تفکری است که در استانداری کرمان و با مدیریت وقت حسین مرعشی اتفاق افتاد و با حمایت دولت از بخش خصوصی وارد این صنعت شد. در سال 1374 این شرکت با شرکت خودروسازی دوو از کره جنوبی قرارداد مونتاژ محصولات دوو را به امضا رساند و در سال 1375 اولین محصول این برند را بانام دوو اسپرو وارد بازار خودرو ایران کرد. خط تولید خودرو دوو اسپرو در کارخانه تولیدی واقع در منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید ایجاد و مونتاژ و تولید این خودرو از آن زمان آغاز شد.

در سال 1379 نیز این شرکت توانست خط تولید مدلی دیگر از خودروهای شرکت دوو یعنی ماتیز را راه‌اندازی کند. تمام مراحل تولید این خودرو در داخل انجام می‌شد.

کرمان خودرو در بدو کار خود توانست جایگاهی هرچند کم در بازار خودرو ایران به دست بیاورد و با برنامه توسعه‌ای قوی توانست به یکی از شرکت‌های موفق خودروسازی در ایران تبدیل شود.

پس از یک دوره زمانی بخشی از سهام شرکت دوو توسط جنرال موتورز امریکا خریداری شد. و به دلیل تحریم‌های اولیه امریکا نسبت به ایران سهام دوو در جنرال موتورز امریکا، مشمول تحریم شد و کرمان خودرو شریک تجاری خود را از دست داد. این شرکت در ادامه همکاری خود را با شرکت فولکس‌واگن و هیوندای ادامه داد که بازهم به سبب تحریم‌ها نتوانست به اهداف خود برسد.

این گروه خودروسازی نهایتاً اقدام به تأسیس شرکت کرمان موتور کرد و چند شرکت دیگر کرد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

شرکت کرمان موتور

این شرکت در ادامه همکاری هم‌زمان کرمان خودرو با هیوندای و فولکس‌واگن تشکیل شد و قرار شد محصول هیوندای ورونا را تولید کند. تولید ورونا به دلیل تحریم‌های ایران لغو شد.

سپس کرمان موتور به همکاری با شرکت‌های چینی روی آورد و به تولید انواع خودروهای لیفان و جک پرداخت .

از مهم‌ترین استراتژی‌های شرکت، قرارداد با یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خودروسازی چین به نام شرکت جیایسی در سال 1388 بود که حاصل آن تولید خودرو jack j3  یا جی 3 در سال 1389 و jack j5  یا جی 5 در سال 1392 است.

کرمان موتور طی دوره زمانی محدودی پس از امضاء برجام تا خروج امریکا از این قرارداد بین‌المللی نمایندگی رسمی هیوندایی در ایران را داشت و محصولاتی نظیر i10  ، i20 ،  النترا ، اکسنت و سانتافه را به بازار ایران عرضه کرد.

شرکت خودروسازان بم

شرکت خودروسازان بم مدت به سبب قراردادی که با فولکس‌واگن بست در شروع به کار خود با خودرو گلف وارد بازار شد. خودرویی محبوب در نزد جوانان. اما به دلیل تحریم‌ها از ادامه همکاری با این شرکت بازماند و پس از مدتی در سال 1396 اقدام به تولید خودرو جیلی GC6  نمود. این شرکت این خودرو را در دو مدل الیت و اکسلنت عرضه کرد اما بعد از حدود دو سال تولید این خودرو نیز متوقف شد. در ادامه خودرو لیفان X70 را به لیست خودروهای خود اضافه نمود و تا امروز در حال تولید این خودرو است.

شرکت مدیران خودرو

شرکت صنایع خودروسازی مدیران بانام مخفف مدیران خودرو ، یکی از شرکت‌هایی است که اقدام به مونتاژ خودرومی کند. این شرکت کار خود را از سال ۱۳۸۱ در منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید در شهر بم آغاز کرد. این شرکت تحت مالکیت گروهی از بخش خصوصی است و بخشی از سهام آن نیز متعلق به گروه صنایع خودروسازی کرمان است.

این شرکت باسیاست مونتاژ محصولات چینی وارد بازار شد و محصولات شرکت‌هایی نظیر چری اتومبیل را در دستور کار قرارداد. در ادامه شرکت ام وی ام نیز به سبد محصولات مدیران خودرو اضافه شد. با افزایش سهم تولید قطعات محصولات و همکاری در طراحی این شرکت اجازه پیدا کرد از سال ۱۳۹۹ لوگو خودش را بر روی مدیران خودرو در سال گذشته محصول لوکس فونیتک، سری محصولات تیگو 7 پرو، تیگو۸ پرو و کلاسیک را به سبد محصولات خود اضافه کرد.

این شرکت محصولات ام‌وی‌ام ۱۱۰ چهار سیلندر، ام‌وی‌ام ۱۱۰ سه سیلندر،ام‌وی‌ام ۱۱۰s، ام‌وی‌ام ۳۱۵ هاچبک، ام‌وی‌ام ایکس۳۳، ام‌وی‌ام ۵۵۰، ام‌وی‌ام ایکس۲۲ دنده‌ای، ام‌وی‌ام ۳۱۵ پلاس، ام‌وی‌ام ایکس۲۲، ام‌وی‌ام ایکس۳۳اس، ام‌وی‌ام ایکس۳۳اس AT اسپرت، ام‌وی‌ام ایکس۵۵، چری آریزو ۵، چری آریزو ۵ TE، چری آریزو ۶، چری تیگو ۵، چری تیگو ۵ TE، چری تیگو ۷، ام وی ام ایکس ۲۲ پرو، ام وی ام ۳۱۵ صندوقدار، چری تیگو ۸ پرو، چری تیگو ۸ پرو‌ مکس

شرکت شهاب خودرو (لیالند موتور سابق)

این شرکت در سال 1343 باهدف تولید انواع کامیون، اتوبوس و کامیونت تأسیس شد. پس از پیروزی انقلاب با خرید شاسی اتوبوس از شرکت ایران خودرو و موتور بنز از شرکت اقدام به تولید اتوبوس بنز 312 نمود.

پس‌ازآن تولید شاسی اتوبوس را در پیش گرفت و با استفاده از نیروی محرکه اتوبوس‌‌های شرکت رنو ادامه داد.

واردات و صادرات خودرو

برخی مطالعات نشان می‌دهند که صنعت خودرو در ایران دارای مزیت نسبی نبوده و فاقد ارزش صادراتی است.

شرکت‌های خودروسازی و قطعه‌سازی ایران در بازار جهانی جایگاهی ندارند. برخی کارشناسان نیز ارزانی نسبی نیروی کار و انرژی را دلیلی برای وجود مزیت نسبی در صنایع ازجمله خودروسازی می‌داند و معتقدند این مسئله می‌تواند زمینه‌ی14 صادرات را فراهم نماید، اما در حال حاضر بهره‌وری پایین نیروی کار و کیفیت پایین قطعات است که مانع شکوفا شدن این مزیت شده است.

پس از عراق کشورهایی مثل ونزوئلا و سوریه شرکای تجاری ایران در صادرات خودرو به‌حساب می‌آیند.

تست کیفی

با تست‌های کیفی خودرو درواقع از عملکرد اتومبیل اطمینان حاصل شود. هرگونه نقص در طراحی داخلی یا خارجی خودرو، در این مرحله بررسی خواهد شد؛ سپس اتاق ماشین تحت‌فشار سنگین آب قرار می‌گیرد تا مقاومت آن در برابر نشتی تائید شود.

حرکت خودرو در یک مسیر کوتاه و آزمودن قوای فنی آن، بخش دیگر تست کیفی اتومبیل است. موتور چند بار خاموش و روشن می‌شود، قسمت‌های‌ الکتریکی خودرو برای اطمینان از وضعیت موردبررسی قرار می‌گیرند و تمامی قطعات محرک خودرو همچون فرمان، محورها و چرخ‌ها بازبینی می‌شوند.

امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، ارائه گواهی ایمنی در برابر تصادفات برای خودروها ضروری است؛ بنابراین، هنگامی‌که کنترل کیفی خودرو به اتمام می‌رسد، نمونه‌هایی از اتومبیل برای تست ایمنی به مراکز معتبر مربوطه ارسال می‌شوند. اگر خودرو در این آزمون نمره قبولی دریافت کند، مجوز ورود به بازار را خواهد داشت و شرکت سازنده می‌تواند عرضه انبوه خودرو را آغاز کند.

و تعریف استانداردهای 55 گانه تست خودرو ازجمله، هشداردهنده‌های شنیداری، اندازه‌گیری تراز صدا، آزمون‌های دوام و آزمون‌های آکوستیک با توجه به شرایط محیطی طبق این مراحل صورت می‌گیرد.

نحوه عرضه خودرو در ایران

پس از انجام تحقیقات بازاریابی و تعریف قیمت برای خودرو، اتومبیل تولیدشده به معرض فروش گذاشته می‌شود. خودروهای ساخته‌شده، به نمایندگی‌های شرکت در سراسر کشور ارسال می‌شوند و علاوه، برخی نمایندگی‌های متفرقه یا گری مارکت نیز اتومبیل‌های تولیدشده را عرضه خواهند کرد. تا زمانی که تولید اتومبیل برای شرکت سازنده توجیه اقتصادی داشته باشد، فرآیند مونتاژ و عرضه آن به بازار ادامه خواهد داشت.

نحوه عرضه خودروهای وارداتی

عرضه خودرو در ایران به دو گروه خودروهای داخلی و وارداتی تفسیم می شود.

نحوه عرضه خودروهای وارداتی :

1- ثبت‌نام متقاضیان و انجام فرآیند نوبت‌دهی

2- انتشار آگهی عرضه خودروهای وارداتی و اقدام به خرید توسط متقاضیان حائز شرایط طبق نوبت-3- تحویل خودروهای وارداتی به خریداران

مراحل پرداخت: وجه خودرو در ۳ مرحله پرداخت می‌شود:

مرحله نخست: به‌صورت علی‌الحساب در زمان ثبت‌نام

مرحله دوم: در زمان عقد قرارداد (در مرحله تخصیص خودرو) شامل قیمت خودرو و هزینه‌ها تا ورود خودرو به گمرک

مرحله سوم: در زمان تحویل خودرو شامل هزینه‌های مربوط به مالیات، عوارض و حقوقی گمرکی، شماره‌گذاری و سایر موارد. وجه خودرو در ۳ مرحله پرداخت می‌شود.

در دولت سیزدهم فروش انواع خودروهایی وارداتی منحصراً در سامانه جامع عرضه خودرو امکان‌پذیر است.

عرضه خودروهای داخلی

درگذشته خودروهای داخلی بعد از قیمت‌گذاری در شورای رقابت به‌صورت فروش از طریق برنامه‌های فروش شرکت سازنده عرضه می‌شد.

پس بحران‌هایی که برای قیمت خودرو به وجود آمد باتدبیر دولت دوازدهم بنا شد تا بخشی از عرضه خودروسازان به‌صورت قرعه‌کشی و با سوپسیت دولتی اتفاق بیافتد که تا امروز نیز به ادامه داشته است.

در دولت سیزدهم اما این ساختار تغییر کرد و فروش خودرو منحصراً در اختیار سامانه جامع عرضه خودرو در کشور مجاز بود. پس از اختلالات بسیاری که سامانه داشت با نظر وزارت صمت دوباره عرضه خودرو به‌صورت قرعه‌کشی به شرکت‌های سازنده بازگشت اما باعرضه خودروهای وارداتی دوباره این سامانه فعال شد.

در طول یک سال گذشته شرکت‌های خودروسازی مجاز به عرضه محصولات خود در بورس کالا نیز شدند.

سخن آخر

صنعت خودرو کشور باوجود بیش از 51 سال سابقه و حمایت‌های مستمر دولتی، کماکان به‌طور شایسته توسعه‌نیافته است.

در سالهای اخیر سهم صنعت خودرو از تولید ناخالص داخلی به‌طور متوسط کمتر از 2 درصد و از صادرات غیرنفتی کمتر از1 درصد بوده است. اصلی‌ترین حمایت دولت از این صنعت در ایران، غیررقابتی کردن بازار، از طریق ایجاد موانع غیرمتعارف قابل‌توجه برای واردات خودرو و عدم صدور مجوز برای سرمایه‌گذاری خارجی جدید جهت تولید خودرو در داخل کشور بوده است. بااین‌وجود ارزش واردات صنعت خودرو همواره اختلاف قابل‌توجهی باارزش صادرات آن داشته است.

امید است در آینده شاهد تولید محصولاتی باکیفیت توسط خودروسازان داخلی کشورمان باشیم که ارزش صادراتی داشته باشند و بتوانند نه‌تنها در قیمت که در کیفیت نیز با رقبای خارجی خود رقابت کنند.

انتهای مطلب