شناخت صنعت نفت و گاز و صنایع وابسته به آن
در این مقاله ما به معرفی طلای سیاه و بررسی جامعی از این صنعت می‌پردازیم. همچنین جنبه‌های مختلف صنایع مرتبط با صنعت نفت و گاز را بررسی خواهیم کرد.
به گزارش پارت نیوز؛ صنعت نفت و گاز یکی از صنایع مهم و تأثیرگذار در کل جهان حساب می‌شود و درآمد بسیاری از کشورها به همین صنعت وابسته است. بیشترین حجم محصولات این صنعت مازوت و بنزین است.
همچنین نفت خام ماده اولیه بسیاری از محصولات شیمیایی ازجمله داروسازی، حلال‌ها، کودها، سموم دفع آفات، مواد معطر مصنوعی و پلاستیک می‌باشد. ارزش پولی فوق‌العاده نفت و فرآورده‌های آن منجر به معروف شدن آن به “طلای سیاه” شده است.
فهرست
تاریخچه صنعت نفت و گاز ؛ اکتشاف نفت خام
اکتشاف نفت به هزاران سال قبل بازمی‌گردد؛ ولی آغاز فعالیت وسیع صنعت نفت مربوط به ۲ قرن پیش است. روسیه اولین کشوری بود که در سال 1825 مقدار 3500 تن نفت تولید کرد. این کشور تولید خود را تا اواسط قرن دو برابر کرد. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت کشورهای پیشرفته هستند. ایالات‌متحده 18 درصد از روغن تولیدشده در سال 2015 را مصرف کرده است.
پس از آغاز حفاری نفت در آذربایجان کنونی در سال 1846 در باکو، دو خط لوله بزرگ در امپراتوری روسیه ساخته شد که یکی از آن‌ها خط لوله 833 کیلومتری برای انتقال نفت از خزر به بندر باتوم دریای سیاه در سال 1906 بود و دیگری خط لوله 162 کیلومتری برای انتقال نفت از چچن روسیه به خزر بود.
در همان ابتدای قرن بیستم نفت روسیه، 1/2 از تولید جهان را مختص به خود کرد و بازارهای بین‌المللی را تحت سلطه خود درآورد؛ اما در ربع اول قرن بیستم، ایالات‌متحده از روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان پیشی گرفت و در ادامه تا دهه 1920، میدان‌های نفتی در بسیاری از کشورها ازجمله کانادا، لهستان، سوئد، اوکراین، ایالات‌متحده، پرو و ونزوئلا تأسیس شد که صنعت نفت را از سلطه آمریکا و روسیه درآورد و جهانی شد.
آشنایی با صنعت نفت و گاز
این صنعت شامل فرآیندهای جهانی اکتشاف، استخراج، تصفیه، حمل‌ونقل غالباً توسط تانکرهای نفت و خطوط لوله و بازاریابی فرآورده‌های نفتی است.
صنعت معمولاً به سه جز عمده تقسیم می‌شود:
- صنایع بالادستی
- صنایع میان دستی
- صنایع پایین‌دستی
اهمیت صنعت نفت و گاز
نفت برای اکثر صنایع امری حیاتی است و همین‌طور حفظ این تمدن صنعت فعلی ضروری است. همین موضوع نگرانی برای بسیاری از کشورها ایجاد کرده. نفت درصد زیادی از مصرف انرژی جهان را در برمی‌گیرد.
از این سهم حداقل 32 درصد برای اروپا و آسیا و تا 53 درصد برای خاورمیانه. می‌باشد تولید، توزیع، تصفیه و خرده‌فروشی نفت به‌طورکلی نشان‌دهنده بزرگ‌ترین صنعت جهان ازنظر ارزش دلار است. اهمیت صنعت نفت دولت‌هایی مانند دولت ایالات‌متحده یارانه عمومی سنگینی را به شرکت‌های نفتی اعطا می‌کنند.
دولت‌ها تقریباً در هر مرحله از کاوش و استخراج نفت ازجمله هزینه‌های اجاره میدان‌های نفتی و تجهیزات حفاری، تخفیف‌های مالیاتی عمده‌ای را در به‌عنوان امتیاز به شرکت‌های نفتی می‌دهند.
در چند سال گذشته، روش‌های پیشرفته بازیابی و استخراج ازجمله فرنکینگ یا شکست هیدرولیکی به‌عنوان پیشگام صنعت نفت انتخاب شدند؛ زیرا این فناوری جدید نقشی حیاتی و بحث‌برانگیز در روش‌های جدید استخراج بر عهده دارد.
فرآیندهای صنعت نفت
فرآیند کلی صنعت نفت، نفت خام را تصفیه می‌کند و آن را به محصولات زیادی تبدیل می‌کند. در حالت کلی این فرآیندها عبارت‌اند از عملیات میدان نفت و گاز، عملیات فرآوری نیروگاه گاز و عملیات تصفیه و پالایشگاه و فناوری‌های تصفیه‌کننده.
آلودگی‌های صنعت نفت
در کشورهای پیشرفته‌ای نظیر آمریکا، میدان‌های نفتی در سراسر آمریکا شناسایی‌شده و خسارات واردشده مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. بااین‌حال نشت نفت BP در سال 2010 مقادیر زیادی نفت و گاز متان را به آب‌های عمیق خلیج مکزیک وارد کرد.
این موضوع، بحث‌های بزرگ زیست‌محیطی را برانگیخت و نگرانی‌های اساسی برای سلامت اقیانوس‌ها ایجاد کرد. نشت نفت پیامدها و اثرات مخرب در موجودات دریایی، حیات‌وحش و جوامع اطراف می‌گذارد که ممکن است برای یک قرن ادامه داشته باشد.
سهم کشورها در صنعت نفت و گاز دنیا
همان‌طور که گفته شد در حال حاضر بسیاری از کشورها در صنعت نفت فعال هستند؛ اما این فعالیت منوط به ذخایر نفتی موجود در هر کشور بازمی‌گردد که سؤال مهمی را در ذهن مخاطبین ایجاد می‌کند.
کشورهای بزرگ در حوزه صنعت نفت و گاز
اولین شرکت فعال در حوزه نفت و صنعت نفت کمپانی آرامکو است که در عربستان صعودی قرار دارد. دومین کشور در این لیست ایران و بعدازآن قطر قرار دارد. تصویر زیر میزان سهم هر کشور و کمپانی فعال در این حوزه را نمایش می‌دهد.
زنجیره تأمین در صنعت نفت و گاز
هر زنجیره تأمین در صنایع بزرگ شامل پیکربندی، مدیریت و بهبود مستمر مجموعه عملیات متوالی است که شامل چندین حزب است. در این زنجیره تأمین، یک شرکت با تأمین‌کنندگان بالادستی و توزیع‌کنندگان پایین‌دست خود ارتباط دارد. هدف این شرکت مدیریت زنجیره تأمین (SCM) است که شامل ارائه حداکثر خدمات به مشتری با کمترین هزینه ممکن است.
زنجیره تأمین جهانی نفت و گاز شامل فعالیت‌هایی از قبیل موارد زیر است:
- حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی
- سفارش و کنترل موجودی
- رسیدگی به مواد
- تسهیل واردات/صادرات
- فناوری اطلاعات
زنجیره تأمین صنعت نفت و گاز
وقتی کسی بخواهد توصیف کند که یک شرکت یا خدماتی در کدام بخش از زنجیره تأمین نفت و گاز قرار دارد، معمولاً از اصطلاحات تجاری “صنایع بالادستی” و “صنایع پایین‌دستی” استفاده می‌کند؛ اما به‌طورکلی زنجیره تأمین نفت و گاز را می‌توان از طریق سه بخش مختلف در این صنعت تجزیه‌وتحلیل کرد:
- صنایع بالادستی
- صنایع میانی
- صنایع پایین‌دستی
هرقدر شرکت‌ها یا خدمات سرویس‌دهی به کاربر نهایی نزدیک‌تر می‌شود، در صنایع پایین‌دستی در زنجیره تأمین نفت و گاز قرار می‌گیرند. علاوه بر این هر یک از این بخش‌ها ویژگی‌های خاص خود رادارند که در این مقاله به جزئیات بیشتری خواهیم پرداخت.
صنایع بالادستی
صنایع بالادستی نیز به‌عنوان بخش E&P به معنای اکتشاف و تولید، شناخته می‌شوند. این بخش از صنعت نفت و گاز شامل کلیه فعالیت‌هایی است که در این زمینه اتفاق می‌افتد.
این فرآیند شامل فرآیندها و عملیاتی است که عبارت‌اند از جستجوی بالقوه نفت خام و گاز طبیعی به‌صورت زیرزمینی یا زیرآبی، حفر چاه‌های اکتشافی، استخراج شن و ماسه‌های نفتی و بهره‌برداری نفت از چاه‌هایی که نفت خام و یا گاز طبیعی خام را به سطح زمین می‌آورند. همچنین فعالیت‌هایی که شامل مطالعات مختلف زیست‌محیطی و تجزیه‌وتحلیل تحقیقات است، در این بخش انجام می‌پذیرد.
مشخصات صنایع بالادستی
این بخش از زنجیره تأمین در صنعت نفت و گاز در اطراف چاه‌ها متمرکزشده و فعالیت می‌کند. به این معنی که روی فرآیندهایی نظیر موارد زیر نظارت دارد:
- محل قرارگیری آن‌ها
- عمق حفر چاه‌ها
- نحوه طراحی
- ساخت و مدیریت آن‌ها
- ویژگی‌های صنایع بالادستی در صنعت نفت و گاز
چهار ویژگی عمده تجاری که صنایع بالادستی را توصیف می‌کنند به شرح زیر است:
خطر بالایی دارد، بااین‌حال بازده نیز بالایی دارند همین‌طور تحت تأثیر سیاست‌های جهانی قرار دارد. بسیاری از سرمایه‌ها وابسته به فناوری است. معمولاً فعالیت‌های صنایع بالادستی زمان طولانی می‌گیرند و به سرمایه‌گذاری‌های زیادی، به‌ویژه در مرحله اولیه (اکتشاف) نیاز دارند.
بخش‌های مختلف صنایع بالادستی
بخش‌های مختلف صنایع بالادستی شامل موارد زیر است:
- حفاری دریایی
- استخراج شن و ماسه روغن
- تأمین و خدمات
- ساخت
- بررسی‌های زمین‌شناسی
- اکتشاف، حفاری و تولید (E&P)
صنایع میانی نفت و گاز
صنایع میانی در زنجیره تأمین در صنعت نفت و گاز شامل عملیاتی است که صنایع پایین‌دستی و صنایع بالادستی را به هم متصل می‌کند. چهار گروه عمده خدمات در صنایع میانی ارائه می‌شود:
- پردازش
- ذخیره‌سازی
- حمل‌ونقل
- بازاریابی
صنایع میانی در صنعت نفت و گاز، به دلیل کم بودن ریسک سرمایه شناخته‌شده هستند؛ اما سرمایه‌گذاری و دارایی‌ها در صنایع میانی به‌سلامت صنایع بالادستی بستگی دارد.
فعالیت‌های صنایع میانی در صنعت نفت و گاز
اولین قدم در صنایع میانی، جمع‌آوری نفت و گازی است که در صنایع بالادست تولید می‌شود. نفت از طریق شبکه‌ای از خط لوله مستقیماً به یک مکان مرکزی منتقل می‌شود؛ اما زمانی که نوبت به جمع‌آوری گاز طبیعی می‌رسد، فرآیند کمی متفاوت است.
به این معنی که نمی‌توان گاز را در چاه یا محلی نزدیک به آن ذخیره کرد. به همین دلیل برای از بین بردن آب و سایر ناخالصی‌ها، باید تصفیه و پردازش شود. پس از جدا شدن NGL، می‌توان گاز را از طریق خطوط لوله ارسال کرد.
مرحله بعدی فرآوری میدانی است که به‌عنوان اولین مرحله پردازش نفت و گاز که از میدان تولید خشکی یا دریایی آغاز می‌شود. در طی پردازش میدانی، می‌بایست واحدهایی ایجاد شوند که فعالیت‌های میزان تولید روغن، گاز و آبی را که از مخزن تولید می‌شود اندازه‌گیری کنند. روغن، گاز و آب را از یکدیگر جدا کنند، را انجام دهند.
ناخالصی‌ها را پاک کنند تا نفت خام و یا گاز را برای فروش یا فرآیند بعدی آماده کنند. نفت خام یا گاز را به‌طور موقت ذخیره کنند (به‌اندازه کافی طولانی تا زمانی که آماده انتقال به فرآیند بعدی باشد).
نفت و گاز تصفیه‌شده، پس از فرآیند جداسازی و ذخیره، باید از طریق یک شبکه پیچیده از زیرساخت‌های حمل‌ونقل، توزیع‌شده و یا برای ذخیره‌سازی یا پردازش بیشتر حمل شوند.
صنایع پایین‌دستی
صنایع پایین‌دستی در صنعت نفت و گاز آخرین بخش در زنجیره تأمین نفت و گاز است. این صنایع عملیات را تا محل فروش به مصرف‌کنندگان نهایی در برمی‌گیرند. در بخش فرآیندهای تصفیه روغن خام و توزیع محصولات جانبی آن بنزین، NGL، گازوئیل، سوخت جت، روغن گرمایش و غیره تا سطح خرده‌فروشی و فروش به مصرف‌کنندگان نهایی گنجانده‌شده است.
همچنین محصولات دیگر در صنعت پتروشیمی از محصولات صنایع پایین‌دستی هستند. مانند:
- روان کننده‌ها
- لاستیک مصنوعی
- پلاستیک‌ها
- کودها
- سموم دفع آفات
همچنین بخش پایین‌دستی نقش مهمی در صنایع دارویی، بسته‌بندی و تولید سایر محصولات بر پایه صنعت نفت و گاز دارد.
مشخصات صنایع پایین‌دستی
ویژگی اصلی صنایع پایین‌دستی این است که این‌یک تجارت حاشیه‌ای است و از پیچیدگی بالایی برخوردار است. شرکت‌ها در صنایع پایین‌دستی باید همیشه چشم‌انداز جهانی را در نظر داشته باشند و این برعهده کار بازاریابی و تحویل محصولات نهایی به خرده‌فروشان و مصرف‌کنندگان نهایی است.
پیچیدگی فعالیت‌ها در صنایع پایین‌دستی به دلیل وجود بخش‌های زنجیره‌ای با دامنه فعالیت‌های مختلف است که شامل موارد زیر می‌باشد:
- پالایش
- پتروشیمی
- توزیع
- بازاریابی عمده
- خرده‌فروشی
بخش‌های اصلی صنایع پایین‌دستی در صنعت نفت و گاز
بخش‌های اصلی در صنایع پایین‌دستی عبارت‌اند از:
- پالایش نفت
- عرضه و تجارت
- بازاریابی محصولات
- عمده و خرده‌فروشی
دو نوع شرکت وجود دارد که در این بخش‌ها رقابت می‌کنند و به‌عنوان شرکت‌های یکپارچه و شرکت‌های مستقل شناخته می‌شوند. شرکت‌های یکپارچه تنها در یک بخش خاص فعالیت نداشته و در هر دو بخش صنایع بالادستی و پایین‌دستی در زنجیره تأمین حضور دارند. شرکت‌های مستقل نیز همان‌طور که از نامشان پیداست، هیچ فعالیتی در صنایع بالادستی ندارند.
پایان مطلب
