چه آسیب های اجتماعی جامعه ما را تهدید می کند؟
انواع مختلفی از آسیب های اجتماعی جامعه ما را تهدید می کند که می توان ریشه های مشترکی در بین آنها پیدا کرد. ریشه هایی که نشان می دهد این آسیب ها به درستی واکاوی نشده است.
به گزارش پارت نیوز؛ آسیب های اجتماعی از مواردی است که اگر به آن رسیدگی نشود می‌تواند در جامعه بحران به وجود بیاورد. مسئله‌ای که متأسفانه مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. البته در برخی مواقع نیز شاهد آن هستیم که افراد تفاوتی بین مسائل اجتماعی، تهدیدات اجتماعی، بحران اجتماعی و آسیب اجتماعی قائل نیستند. این موضوع باعث گم‌شدن مشکل می‌شود و حل آن را سخت می‌کند.
جامعه پویا دائماً در حال تغییر است؛ چه آنکه این تغییرات متأثر از تحولات درون‌زا و مبتنی بر توسعه به معنای تغییر هدفمند باشد یا اینکه تبعات و موج‌های یک تغییر اجتماعی ناگزیر که تحلیل و درک درستی درگذشته از آن وجود نداشته و باعث تنش و بحران شده است. به‌عنوان‌مثال رشد شهرنشینی، رشد جمعیتی، تغییرات انقلاب‌ها و دگرگونی‌های پردامنه اجتماعی در ابتدا مسائلی را ایجاد می‌کنند که اگر درست درک و برنامه‌ریزی شود باعث ایجاد فرصت‌هایی شگرف برای توسعه اجتماعی می‌شود. به‌عبارت‌دیگر مسائل اجتماعی به‌خودی‌خود آسیب نیستند و این نوع نگاه و برخورد ما با این مسائل است که اگر درک شود فرصت ایجاد می‌کند و اگر درک نشود تبدیل به آسیب اجتماعی خواهد شد و بعدازآن به تهدید تبدیل می‌شود.
درواقع فقر فکری و ضعف سیاست‌گذاری درست و برنامه‌ریزی در کنار نادیده گرفتن گزاره‌های اجتماعی پیامدهایی دارد. این موارد باعث می‌شود آسیب اجتماعی تبدیل به یک تهدید و حتی بحران اجتماعی شود. این موضوع در زمان بروز تهدید یا بحران ذهن سیاست‌گذاران یا برنامه ریزان را درگیر خود می‌کند و متأسفانه با راه‌حل‌های ضربتی در جامعه با آن برخورد می‌شود.
درواقع باید دید چه تحولاتی در آینده به‌عنوان آثار توسعه‌ای در حوزه اجتماعی اجتناب‌ناپذیر است. به‌طور طبیعی مدرن شدن زندگی، تحت تأثیر رسانه بودند و رشد آموزشی و تغییرات در نوع دیدگاه و حجاب و حرکت به سمت عقلانیت تک رأی از عواملی است که برخی امروز جامعه را درگیر خودکرده است و برخی در آینده جامعه را درگیر می‌کند. داشتن راه‌حل درست و برنامه‌ریزی صحیح می‌تواند جامعه را برای این تغییرات هدایت و تغییرات اجتماعی را به یک فرصت تبدیل کند تا تهدید؛ اما باید نسبت به این تغییرات یک‌چیز را بدانیم و آن این است که هر تغییری به‌اجبار مناسبات سنتی و عادات قدیمی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد و گاهی آن را حذف می‌کند.
برای برنامه‌ریزی صحیح باید اول انواع آسیب های اجتماعی را بشناسیم تا بتوانیم برایشان برنامه‌ریزی کنیم.
فهرست
انواع آسیب های اجتماعی جامعه کنونی ما
آسیب‌های اجتماعی به دسته‌ای از نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری افراد یک جامعه چه به‌صورت فردی و یا جمعی اطلاق می‌شوند که ریشه در بی‌نظمی‌ها، کژ کارکردی‌های پدیده‌های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آنها دارد. این آسیب‌ها غالباً باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب‌پذیر جامعه می‌شوند؛ و همچنین می‌توان گفت که به هر نوع عمل فردی یا جمعی گفته می‌شود كه در راستای اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی یا غیررسمی جامعه محل فعالیت كنشگران قرار نمی‌گیرد و درنتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه‌رو می‌گردد.
انواع آسیب‌های اجتماعی
علل مختلف و متفاوتی می‌تواند باعث ظهور آسیب های اجتماعی شود. درواقع درصورتی‌که تغییرات اجتماعی جدی گرفته نشود و در جامعه به چالش تبدیل شود می‌تواند منشأ بروز آسیب اجتماعی شود. مواردی همچون بهزیستی روانی در جامعه؛ یعنی وقتی بهزیستی روانی در جامعه کم باشد با آسیب‌های اجتماعی روبه‌رو هستیم. مباحث مالی و اقتصادی در جامعه و وجود اختلافات طبقاتی باعث ظهور آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود.
آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان
فاکتورهای اجتماعی، عاطفی و رفتاری همگی بر میزان استرس دانش آموزان مؤثر هستند و در وقوع آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان تأثیر بسزایی دارند. یکی از مشکلات حائز اهمیت در میان آسیب‌های اجتماعی، افزایش رو به رشد مصرف مواد مخدر در میان دانش‌آموزان هست. به‌طور به‌خصوص در میان کودکانی که دارای معلولیت هستند و دانش‌آموزانی که در محیط‌هایی زندگی می‌کنند که به علت فقر تحصیل آنها اولویت محسوب نمی‌شود، مصرف مواد مخدر مشکل جدی محسوب می‌شود.
تحصیل خانواده‌های ساکن در این محیط‌ها، در پایه‌گذاری شرایط ضروری جهت سازمان‌دهی و پایدار کردن رفتارهای مناسب و سالم تأثیر چندانی ندارد. بیشتر مسئولیت‌ها در فرآیند بهبود وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان و مقابله با آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان بر دوش مدارس هست.
در کنار خانواده‌ی ناتوان، مادران نابالغ، توجه ناکافی به‌ضرورت تحصیل، مراقبت نامناسب از کودکان، رفتار بسیار خشن و اجتماع گریزانه، نرخ بالای جرائم و بی‌اهمیتی به‌ضرورت برنامه‌ریزی و رسیدن به اهداف همگی در ایجاد آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان نقش ایفا می‌کنند.
آسیب اجتماعی فضای مجازی
به دلیل ویژگی‌های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده‌اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت‌های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی‌های سنی و شخصیتی و کنجکاوی‌های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند.
از سوی دیگر اینترنت شکاف میان نسل‌ها را عیان‌تر کرده است. اکنون نه‌تنها شکاف میان نسل اول و دوم بلکه شکاف میان نسل دوم و سوم نیز هویدا شده است و هیچ‌یک زبان دیگری را نمی‌فهمند.
و همچنین اینترنت این ویژگی را دارا است که می‌تواند به عاملی برای یکپارچگی گروه‌ها و برگزاری تجمع‌های سیاسی تبدیل شود. امروزه با دسترسی به اینترنت امکان انتقال و انتشار هرگونه اطلاعات طبقه‌بندی‌شده بر روی اینترنت و یا با استفاده از آن فراهم‌شده است.
یکی از چالش‌های فرا روی فرهنگ‌ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه باارزش‌های غربی، چالش‌های جدیدی را در کشورهای دیگر به وجود آورده است. ازآنجایی‌که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر بافرهنگ خودی (ارزش‌های اسلامی-ایرانی) است، پس می‌توان گفت اینترنت می‌تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده‌ها می‌شود.
آسیب اجتماعی (بزهکاری)
بزهکاری یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی است که در محیط‌های اجتماعی مختلف به شکل‌های متفاوتی دیده می‌شود. تعریف بزه و رفتار بزهکارانه در هر جامعه‌ای توسط قوانین حقوقی و هنجارهای اجتماعی آن جامعه مشخص می‌شود. اگرچه در بیشتر جوامع، بزه به‌عنوان رفتاری قابل تنبیه از طرف قانون تعریف‌شده است؛ اما صرفاً در تبیین آن مفهوم حقوقی مسئله کافی نیست. بزهکاری به معنای تعدادی متغیر از اعمال ارتکابی علیه احکام قانونی که می‌تواند ماهیت‌های مختلفی داشته باشد، وجه مشترک تمام جوامع انسانی است.
آسیب اجتماعی اعتیاد
آسیب های اعتیاد بر خانواده و جامعه موضوعی است که به‌راحتی نمی‌توان آن را نادیده گرفت. متأسفانه امروزه مصرف انواع مواد مخدر و محرّک، در بین افراد جامعه رواج پیداکرده است و اعتیاد مشکلات متعددی را برای خانواده‌ها به وجود آورده است. علاوه بر خانواده، فرد معتاد گاه برای جامعه نیز خطرآفرین و مشکل‌ساز است. این مشکلات می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به بنیان خانواده و امنیت جامعه وارد آورد. روی آوردن به رفتارهای پرخطر و ارتکاب جرم را می‌توان از عوارض اعتیاد دانست.
آسیب اجتماعی طلاق
طلاق به‌عنوان یکی از آسیب های اجتماعی، دارای علل بسیار گسترده‌ای است و از دخالت‌های نابجای اطرافیان گرفته تا مشکلات معیشتی و سو رفتارهای زوجین را دربرمی گیرد. حتی گاهی علت اصلی طلاق در پس عدم تفاهم و مشکلات پیش‌پاافتاده مخفی می‌شود تنها به‌این‌علت که زوجین از بیان آن اکراه دارند.
شهرنشینی و تغییر نگرش‌ها و الگوهای زندگی که خود از پیامدهای زندگی صنعتی است نیز به این امر دامن زده و گستردگی طلاق در خانواده‌ها را موجب شده است. از همین روست که کراهت و قبح طلاق در خانواده‌ها از بین رفته و سوختن و ساختن برای زوج‌های جوان امروزی هیچ معنایی ندارد، به‌طوری‌که با کمترین اختلافی راحت‌ترین گزینه یعنی طلاق را برمی‌گزیند.
آسیب اجتماعی بیکاری
داشتن کار و اشتغال نقش مهمی در کم شدن مشکلات اجتماعی دارد. بخش گسترده‌ای از آسیب‌های اجتماعی مثل اعتیاد، طلاق و انواع بزهکاری‌ها نتیجه بیکاری و فراهم نبودن فرصت‌های شغلی مناسب برای افراد است و متأسفانه بسیاری از افراد باوجود داشتن تحصیلات دانشگاهی، نمی‌توانند شغلی مناسب داشته باشند و امروزه تعداد تحصیل‌کرده‌های بااستعداد بیکار در جامعه ما کم نیست.
آسیب اجتماعی خودکشی
اصطلاح خودكشي تنها زماني مورداستفاده قرار می‌گیرد كه اولاً: شخص آگاهانه اقدام كرده باشد و ثانیاً: منجر به از دست رفتن خود گردد و درصورتی‌که منجر به از دست رفتن خود نگردد از اصطلاح «اقدام به خودكشي» يا «خودكشي نافرجام» استفاده می‌شود.
خودكشي يكي از پدیده‌های تأسف‌آوری است كه داراي ابعاد شناخته‌شده‌ی رواني، اجتماعي، فرهنگي، بيولوژي و پیامدهای اقتصادي، انساني و غیره هست اين موضوع نه‌تنها به خاطر گسترش و شیوع جهانی آن بلكه به علت وجود زمینه‌های مساعدکننده براي وقوع اين پديده واجد اهميت است. خودكشي و علل و انگیزه‌های آن ازجمله مشكلات اجتماعی است. اين پديده غیرعادی در تمام جوامع اعم از ابتدایی‌ترین تا پیشرفته‌ترین آنها وجود داشته است و توجه محققين علوم اجتماعي، بهداشت رواني و عموم مردم را به خود جلب نموده است. گسترش روزافزون خودكشي در سال‌های اخير باعث شد تا سازمان جهاني بهداشتي روز 10 سپتامبر را به‌عنوان «روز جهاني پيشگيري از خودكشي» معرفي كند و در اين روز براي برخي از كشورها برنامه‌های خاصي در نظر بگيرد.
آمار ظرف 50 سال گذشته به ميزان 60% در جهان افزایش داشته است. در هرسال حدود یک‌میلیون انسان خودكشي می‌کنند. ميانگين آمار خودكشي در جهان 16 نفر به ازاي هر 100000 نفر است و به‌طور متوسط در هر 40 ثانيه يك نفر خودكشي می‌کند. در حال حاضر خودكشي براي افراد 15 تا 44 سال يكي از عوامل اصلي مرگ است. خودکشی‌های نافرجام حدود 20 برابر تعداد خودکشی‌هایی هستند كه منجر به مرگ می‌شوند.
در بررسي اين مسئله مانند هرکدام از مسائل اجتماعي بايد به دو بعد كمي و کیفی توجه كرد بعد كميت كه خود متناسب با جامعه خاص پديده موردنظر موردتوجه قرار می‌گیرد و در بعد كميت كه به نظر می‌رسد كه اساس تحلیل‌های جامعه‌شناختی بر آن استوار است يعني اينكه چه عواملي دست‌به‌دست هم می‌دهند و باعث به وجود آمدن اين حالت می‌شوند.
خودكشي پدیده‌ای چند علتي است واژ جمله علل اقدام به خودكشي می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلافات خانوادگی
- مشكلات عاطفي
- مشكلات اقتصادي
- مشكلات روحي و جسمی
- مشكلات تحصيلي و غيره
آسیب اجتماعی نوجوانان
مشکلات نوجوان ممکن است در این دوره اصلاً شبیه به هم نباشد و با توجه به شرایط زندگی و محیطی که نوجوان در آن قرار دارد، مشکلات اجتماعی به صورتی متفاوت در وی بروز کند و حتی در برخی از آنها باعث کسب تجربه بیشتر و موفقیت شده و در برخی دیگر عامل شکست و تأثیرات منفی روی آنها شود.
اثرات مشکلات اجتماعی بر نوجوانان عموماً شامل موارد زیر می‌شود:
- افسردگی
- اعتیاد
- مصرف دخانیات و مصرف سیگار
- حاملگی در نوجوانی
- کاهش عزت‌نفس
- عصبی شدن
- بروز رفتارهای نامناسب و گستاخانه
- و…
آسیب اجتماعی تغییر پوشش بانوان
آخرین بحران اجتماعی که امروزه بیش از هر چیز با آن درگیر هستیم نوع پوشش زنام در جامعه است. رخدادی اجتماعی که در طول دوران انقلاب دستخوش تغییراتی شده و درنهایت به وضعیت کنونی خود تبدیل‌شده و چندی پیش نیز حوادث پاییز 1401 را رقم زد. شاید بتوان این رخداد را به‌عنوان مثالی دقیق از یک تحول اجتماعی دانست؛ تحولی که در طول سال‌ها راه خود را پیمود و تا به یک پدیده اجتماعی بانام بدحجابی تبدیل نشد جایی در افکار سیاست‌گذاران و برنامه ریزان حوزه فرهنگی نداشت. متأسفانه به‌جای فرهنگ‌سازی و حل ریشه‌ای مشکل نیز برخوردهای ضربتی و تنش‌زا با این تحول اجتماعی و نگاه سیاسی به آن باعث شد روند بدحجابی به یک بحران اجتماعی تبدیل گردد و به حادثه فوت مهسا امینی منتهی شود.
این اتفاق ناخوشایند سرعت رشد بدحجابی را افزایش داد و ناراحتی ناشی از فوت مهسا امینی و برخوردهای ضعیف پشت آن از سوی حاکمیت و مردم پدیده بدحجابی را با روندی تصاعدی به پدیده بی‌حجابی تبدیل کرد. جایی که به دلیل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی غلط و نادیده گرفتن پدیده اجتماعی در اول ماجرا و تحلیل ریشه‌های آن در ادامه باعث ایجاد یک بحران جدی حاکمیتی و اجتماعی در کشور شده است.
درواقع رشد و توسعه وسایل ارتباط‌جمعی به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی که امروزه گسترش بیش‌ازپیش آن به وجود آمده است. موجب تغییرات اجتماعی و فرهنگی به‌ویژه، درزمینهٔ پوشش نسل جدید شده است. تأثیر این شبکه‌ها و رسانه‌ها به‌خصوص ماهواره بر تغییر سبک زندگی خانواده‌های ایرانی مشهود هست.
راه‌حل برطرف کردن آسیب های اجتماعی چیست؟
وقتی‌که آسیب‌های اجتماعی به آسیب‌های نوپدید و آسیب‌های متراکم و متعدد مثل همان چیزهایی که در جامعه ما دیده می‌شود، تبدیل می‌شود، استنباطی به وجود می‌آید که دیگر جامعه به آخر و مرحله فروپاشی رسیده است. یک دید این است که ما سطح را ببینیم و چون در سطح می‌بینیم، اعتیاد، فساد، طلاق، فرار از خانه، حاشیه‌نشینی، کودکان کار و فرار مغزها و همه آن چیزهایی که به‌عنوان آسیب در جامعه گفته می‌شود را در نظر گرفته و بگوییم که کار جامعه به پایان رسیده است.
راه‌حل‌هایی هم که برای مقابله با این موضوعات در نظر گرفته می‌شود غلط است. وقتی آسیب اجتماعی نادیده گرفته می‌شود چشم روی‌هم بگذاریم و بگوییم هیچ اتفاقی نیفتاده و اساساً ما با آسیبی مواجه نیستیم. دیگر شرایط بررسی فرصت و تهدید از دست می‌رود. جامعه به دلیل تحرک‌های توسعه‌ای در موقعیتی قرارگرفته که یک‌سوی آن تهدید و سوی دیگرش فرصت است. کجا تهدید است؟
وقتی‌که سیاست‌گذارها خواسته باشند خود منهای نهادهای مدنی و منهای شهروندان مسئله را حل کنند. آنجایی فرصت است که درواقع جامعه به‌نوعی احساس خودآگاهی کند که حتی در معرض یک ریسک قرارگرفته است. هر وقت که درک مشترکی از مفهوم آسیب به وجود آمد یا مشارکت طرفین درگیر در آسیب در نظر گرفته و جلب شد، آنجا است که می‌شود گفت خیلی هم نگران نباشید، می‌شود این مسئله را حل کرد اما اگر شهروند را منفعل در نظر بگیریم و بخواهیم فقط و فقط نهادهای رسمی یا دولت این مسئله را حل کنند، مشکلی حل نمی‌شود یا اینکه ببینیم نهادها اقدامات غلطی در این حوزه انجام می‌دهند که منجر به انزجار در جامعه می‌شود.
می‌تواند نگاه نهادهای رسمی این باشد که فقط ما از قضیه مطلع باشیم و جامعه را قطره‌چکانی مطلع کنیم و طبیعتاً رسانه‌ها هم که از این امر مطلع می‌شوند، به آن صورت می‌پردازند. چون از منظر رسانه‌ها هرچه جنبه‌های منفی خبر برجسته‌تر باشد، بیشتر خبر است. مگر اینکه بتوانیم نوع دیگری از کار ارتباطی و روزنامه‌نگاری را ازجمله روزنامه‌نگاری توسعه، روزنامه‌نگاری گفت‌وگو و روزنامه‌نگاری شهروندی در نظر بگیریم. آن‌وقت از این چرخه‌ای که در آن قرارگرفته‌ایم، دورتر می‌شویم.
شاخص‌های آسیب اجتماعی چیست؟
جایی هست که حداقل همین کارهایی که به‌درستی در دهه‌های اخیر در ایران شروع‌شده بود را دنبال کنیم؛ یعنی اینکه به گفته خود شما شاخص را تعریف کنیم. اخلاق، مدارا، امید به آینده، اعتماد، مشارکت و سرمایه اجتماعی را با چه بسنجیم و رصد کنیم؟ طرح ملی پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها که هر دو سال یک‌بار کشور می‌توانست در سطوح مختلف بسنجد. اگر بتوانیم این نمونه‌ها را دنبال کنیم، می‌توانیم طبیعی و غیرطبیعی بودن تغییرات را مشخص کنیم. مثلاً بفهمیم تغییراتی که در سبک زندگی رخ می‌دهد، همه‌جا نماینده باورها و اعتقادات هم هست یا نه؟
در برش‌های مختلف تاریخی، پایبندی به آنچه به‌عنوان آداب‌ورسوم مطرح بوده، خیلی متحول شده است. می‌بینیم که خروج از آن آداب‌ورسوم تبدیل به یک تهدید می‌شود، درحالی‌که این‌‌گونه نیست. آنچه باید به جد روی آن حساس بود، این است که مفاهیم اصلی که برای جامعه جدید مهم است، همچون سرمایه اجتماعی، همبستگی و امید به آینده، همگی شاخص‌هایی دارند.
باید ببینیم تحولاتی که رخ می‌دهد، به‌خصوص آن بخشی که حامل نوآوری بیشتری هستند، در آنها کم می‌شود یا نه در یک سطح عادی جامعه می‌ماند. زمانی هست که جهت‌گیری جامعه به سمت مدرن‌تر شدن، جوان‌تر شدن، مشارکتی شدن و شهری‌تر شدن است. میزان امید، اعتماد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در میان آن گروه‌های اجتماعی که در شهرها هستند و در حال نو شدن می‌باشند، کمتر است ولی در شهرهای کوچک هر چه به سمت گروه‌هایی که کمتر در معرض نوآوری و نوسازی هستند، بروید می‌بینید این میزان بیشتر است. باید احساس نگرانی کرد که چرا همان وضعیت به این شکل مدرن و جدید جامعه منتقل نمی‌شود.
طبیعی است درصورتی‌که مانتوانیم ارزش‌های خود را با تغییرات جامعه به‌روزرسانی کنیم آنها از دست خواهند رفت و تحولات جامعه با نادیده گرفته شدن به سیلی تبدیل خواهند شد که می‌تواند حکومت‌ها را نیز غرق کند.
انتهای مطلب